مقایسۀ اثر دو تودۀ متفاوت بلوط (quercus infectoria oliv.) بر اندوختۀ ‌کربن روی‌زمینی، خاک و لاشریزه در جنگل‌های آذربایجان غربی (مطالعۀ موردی: پیرانشهر و سردشت)

مقدمه: جنگل‌ها از مهم‌ترین مخازن کربن در جهان هستند و نقش مهمی در کاهش تغییرات آب‌وهوایی دارند. جنگل‌های زاگرس به لحاظ ویژگی‌های پوشش‌ توده‌های بلوط و گونه‌های دیگر، ارائه‌دهندۀ گسترۀ وسیعی از کارکرد‌های محیط ‌زیستی مهم از جمله جذب و ذخیره‌سازی کربن هستند. در این پژوهش، اندوختۀ ‌کربن در زی‌تودۀ روی‌زمینی، لاشریزه و خاک دو قطعه‌ نمونۀ یک هکتاری در دو توده با شرایط متفاوت شامل دارساروین سردشت (تودۀ دانه و شاخه‌زاد، تاج‌پوشش 30 درصد) و پردانان پیرانشهر (تودۀ شاخه‌زاد متراکم، تاج‌پوشش 90 درصد) در جنگل‌های زاگرسی استان آذربایجان غربی مقایسه شد.مواد و روش‌ها: در اجرای این پژوهش، در هر یک از مناطق، یک قطعه‌ نمونۀ مربع‌شکل یک هکتاری (ابعاد 100‌×‌100 متر) تعیین و مشخصه‌های کمی و کیفی همۀ پایه‌ها در داخل قطعه نمونه برداشت شد. برای محاسبۀ ذخیرۀ کربن روی‌زمینی، متغیرهای قطر متوسط تاج، قطر برابرسینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر یقه، قطر محل شروع تاج و تراکم تاج برای همۀ درختان موجود در قطعه‌ نمونه اندازه‌گیری و ثبت شد. به‌منظور برآورد زی‌توده و اندوختۀ کربن از معادلات آلومتری بلوط ایرانی برای درختان تک‌پایه و شاخه‌زاد استفاده شد. همچنین در هر قطعه‌ نمونه، پنج نمونه خاک به‌طور منظم از عمق 30-0 سانتی‌متری برداشت شد. 10 میکروپلات 0.5 متر مربعی نیز به‌طور تصادفی منظم در هر قطعه‌ نمونه پیاده و لاشریزۀ موجود در آنها به تفکیک لاشریزه‌های کوچک و بزرگ، جمع‌آوری و وزن خشک و مقدار کربن آنها اندازه‌گیری شد. به‌منظور اندازه‌گیری درصد کربن آلی لاشریزه و نمونه‌های گیاهی از ‌روش احتراق در کورۀ الکتریکی استفاده شد. اندازه‌گیری کربن آلی خاک به روش والکلی- بلاک و وزن مخصوص ظاهری خاک به روش کلوخه تعیین شد.یافته‌ها: در قطعه‌ نمونۀ دارساروین سردشت 277 پایه در هکتار برداشت شد که از پایه‌های فوق 212 پایه دانه‌زاد و 65 پایه شاخه‌زاد است. در قطعه‌ نمونۀ پردانان پیرانشهر، 747 پایه جست‌گروه در هکتار ثبت شد و همۀ پایه‌های برداشت‌شده در این قطعه‌ نمونه شاخه‌زادند. مقدار زی‌تودۀ روی‌زمینی درختان در قطعه‌های‌ نمونۀ پردانان و دارساروین به‌ترتیب 53.35 و 36.93 تن در هکتار محاسبه شد. همچنین مقدار اندوختۀ کربن روی‌زمینی در قطعه‌های‌ نمونۀ پردانان و دارساروین به‌ترتیب 25.99 و 17.93 تن در هکتار به‌دست آمد. مقایسۀ اندوختۀ کربن خاک بین قطعات نمونۀ پردانان و دارساروین نشان داد که میانگین اندوختۀ کربن خاک در قطعه‌ نمونۀ پردانان 154.24 و در قطعه‌ نمونۀ دارساروین 121.96 تن در هکتار است. از نظر اندوختۀ کربن لاشریزه نیز مقدار اندوختۀ کربن لاشریزۀ بزرگ و کوچک در قطعه‌ نمونۀ پردانان به‌ترتیب 0.66 و 3.75 تن در هکتار است. اندوختۀ کربن لاشریزۀ بزرگ و کوچک در قطعه‌ نمونۀ دارساروین نیز به‌ترتیب 0.23 و 2.83 تن در هکتار به‌دست آمد.نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که دو تودۀ تحت بررسی با شرایط رویشگاهی‌، ساختار، تراکم پوشش ‌گیاهی و مدیریت تودۀ متفاوت در مقدار اندوختۀ ‌کربن اکوسیستم جنگلی متفاوت عمل کرده‌اند. بر همین مبنا حدود 41 تن در هکتار تفاوت در اندوختۀ ‌کربن کل در قطعه‌ نمونۀ پردانان (184.64 تن در هکتار) نسبت به قطعه‌ نمونۀ دارساروین (142.96 تن در هکتار) مشاهده شد. براساس نتایج این پژوهش، پیشنهاد می‌شود که برای افزایش ذخیرۀ کربن روی‌زمینی، خاک و لاشریزه‌ها، با توجه به تاثیر تاج‌پوشش درختی و حذف و جمع‌آوری لاشریزه‌ها، نرخ حفاظت در این توده‌های تخریب‌یافته افزایش یابد و مدیریت قرق اعمال شود.

comparison of the effect of two different oak (quercus infectoria oliv.) stands on carbon stocks of above ground, soil and litter in the forests of west azerbaijan (case study: piranshahr and sardasht)

introduction: forests are one of the most important carbon sinks in the world and play an important role in mitigating climate change. the zagros forests due to the coverage of oak and other species stands provide a wide range of important and key environmental functions, including carbon sequestration and storage. in this research, the carbon storage in the forest above-ground, litter and soil of two one-hectare sample plots in two stands with different conditions, including darsarvin sardasht (30% canopy cover, coppice with standard) and piranshahr pardanan (90% canopy cover and all of trees were of coppice), in the zagros forests of west azarbaijan province was compared.material and methods: after expert investigations and forest survey, a square sample plot of one hectare (dimensions 100 x 100 meters), using 100% inventory the research was carried out. to calculate above-ground carbon stock, the variables of average crown diameter, diameter at breast height, total height, trunk height, crown height, collar diameter, crown starting diameter and crown density were measured and recorded for all the trees in the sample plot. in order to estimate the biomass and carbon storage, the allometric equations of oak were used for single-stem and coppice trees. furthermore, five soil samples were systematically taken from a depth of 0-30 cm in each sample plot. ten microplots of 0.5 square meters were also randomly and regularly measured in each sample plot. then, the litter in them was separated into coarse woody litters and fine woody litters, and their dry weight and carbon content were measured. in order to measure the percentage of organic carbon in litter and plant samples, the method of combustion in an electric furnace was used. soil organic carbon was measured by black–walkley method and soil bulk density was determined by clod method.results: in the darsarvin sample plot, sardasht, 277 trees per hectare were recorded, of which 212 trees were seed-origin  and 65 trees were coppice-origin. in the perdanan sample plot, piranshahr, 747 trees were recorded per hectare, and all the them in this sample plot are coppice-origin. the biomass and carbon stock of the trees in the sample plots were determined. the amount of above-ground biomass of trees in pardanan and darsarvin sample plots was calculated as 53.35 and 36.93 tons per hectare, respectively. also, the amount of above-ground carbon stock was obtained in pardanan and darsarvin plots, 25.99 and 17.93 tons per hectare, respectively. the comparison of soil carbon stock between the pardanan and darsarvin sample plots showed that the average soil organic carbon stock in the pardanan sample plot is 154.24 and in the darsarvin sample plot is 121.96 tons per hectare. in terms of litter carbon stock, the amount of coarse woody litters and fine woody litters carbon stock in pardanan sample plot is 0.66 and 3.75 tons per hectare, respectively. coarse woody litters and fine woody litters carbon stock in the darsarvin sample plot was 0.23 and 2.83 tons per hectare, respectively.conclusion: the results show that the effect of stands conditions, diversity and density of vegetation canopy cover and forest management is very important in the carbon stock of the forest ecosystem, and on this basis, the difference of about 41 tons per hectare of the total carbon stock in the pardanan sample plot (184.64 tons per hectare) compared to the darsarvin sample plot (142.96 tons per hectare) was observed in this study. based on the results of this research, it is suggested to prevent the cutting and collection of litter and branches, in order to increase the storage of carbon stock of above ground, soil and litter.