مطالعۀ رده‌بندی شیمیایی و هاگ‌شناسی خزه‌های neckera complanata (hedw.) hueener و neckera crispa hedw در شمال ایران

مقدمه: گونه‌های neckera complanata (hedw.) hueener و neckera crispa hedw خزه‌های اپی‌فیت و شاخص بسیاری از گونه‌ها و درختان در جنگل‌های مرطوب هیرکانی (شمال ایران) هستند و بررسی اهمیت آنها در پژوهش‌های اکولوژیک جنگل‌های شمال بسیار ضروری است. برای سهولت در تفکیک یا تشخیص این دو گونه نزدیک به هم و نیز بیان تفاوت‌ها و شباهت‌ها از روش‌های رده‌بندی شیمیایی و هاگ‌شناسی استفاده شد.مواد و روش: برای این منظور، شش جمعیت خزه‌ای از سه استان گلستان، مازندران و گیلان در ارتفاعات به‌نسبت یکسان در پاییز 1396 جمع‌آوری و توسط کلیدهای شناسایی بررسی شده و پس از تایید، با استفاده از روش‌های هاگ‌شناسی (ده صفت کمی و هفت صفت کیفی) و رده‌بندی شیمیایی (ارزیابی اسیدهای چرب با استفاده از روش کروماتوگرافی گازی (gc/ms)) بررسی شدند.یافته‌ها: پس از پایان آزمایش‌های هاگ‌شناسی و فیتوشیمیایی در آزمایشگاه، نتایج مطالعۀ هاگ‌شناسی، نسبت طول محور قطبی هاگ به عرض محور استوایی نشان داد که شکل هاگ در جمعیت‌های  n. complanata کروی و در جمعیت‌های n. crispa، بیضوی‌ است. تزیینات سطحی  در خزۀ n. complanata از نوع گرانالوم بوده و با تزیینات سطحی خزۀ n. crispa کاملاً متفاوت است که این موضوع بیانگر جدایی کامل دو گونه در سطوح مختلف از یکدیگر است. نتایج مطالعۀ رده‌بندی شیمیایی در خصوص داده‌های اسید چرب برپایۀ gc/ms نشان داد که جمعیت‌های خزۀ n. complanata، دارای ترکیبات hexadecanoic acid، 9,12,15-octadecatrienoic acid و 15-octadecenoic acid بوده و خزۀ  n. crispa دارای ترکیبات hexadecanoic acid، nonanedioic acid، octadecanoic acid، heneicosanoic acid، 9,12-octadecadienoic acid، 9,12,15-octadecatrienoic acid، 5,8,11,14-eicosatetraenoic acid، pentanoic acid, 4-oxo و butanedioic acid است.نتیجه گیری: نتایج حاصل از داده‌های اسید چرب برپایۀ gc/ms در جمعیت‌های n.complanata فقط دارای چند نوع ترکیب متیل استر شده بود که از نظر نوع ترکیب و مقدار آن با جمعیت‌های n.crispa کاملاً متفاوت است. نتایج حاصل از داده‌های میکرومورفومتری نیز نشان داد که شکل هاگ در جمعیت‌های مربوط به گونۀ n.complanata کروی و در جمعیت‌های n.crispa بیضوی است و نسبت p/e در همۀ جمعیت‌ها بیانگر جدایی این دو گونه از یکدیگر است. بنابراین نوع ترکیبات و مقدار آنها در دو گونه و همچنین جمعیت‌های مختلف آن کاملاً متفاوت است. نتایج کلی پژوهش‌های رده‌بندی شیمیایی و هاگ‌شناسی بیانگر جدایی کامل دو گونه و جمعیت‌های بررسی‌شده است که روشی موثر در تفکیک گونه‌های کمتر شناخته‌شده، ولی اثرگذار در محیط جنگل و اکوسیستم‌های مشابه تلقی می‌شود.

chemotaxonomy and palynology study on neckera complanata (hedw.) huebener and neckera crispa hedw in north of iran

introduction:the species neckera complanata (hedw.) huebener and neckera crispa hedw are epiphyte mosses and indicators of many species and trees in hyrcanian humid forests (northern iran). investigating their importance in the ecological studies of these forests is essential, therefore, in order to facilitate the separation or recognition of these two closely related species and express the differences and similarities,  chemotaxonomy and sporology were used.material and methods: for this purpose, six moss populations from the three provinces of golestan, mazandaran and gilan were collected at almost the same altitudes in the fall of 2017, checked and confirmed by identification keys, and using sporology (10 quantitative and seven qualitative traits) and chemotaxonomy (evaluation of fatty acids using gas chromatography method (gc/ms)).results: after completing the sporological and phytochemical tests in the laboratory, the results of the sporological study showed that according to the ratio of the length of the polar axis of the spore to the width of the equatorial axis, the shape of the spores in n. complanata populations is spherical and it is oval in n. crispa populations. the surface decoration in n. complanata moss is of granuloma type and it is completely different from the surface decoration found in n. crispa moss, which indicates the complete separation of the two studied species in different levels from each other. the results of the chemical classification study regarding fatty acid data based on gc/ms showed that n. complanata moss populations have compounds of hexadecanoic acid, 9,12,15-octadecatrienoic acid and 15-octadecenoic acid and n. crispa moss has compounds of hexadecanoic acid, nonanedioic acid, octadecanoic acid, heneicosanoic acid, 9,12-octadecadienoic acid, 9,12,15-octadecatrienoic acid, 5,8,11,14-eicosatetraenoic acid, pentanoic acid, 4-oxo and butanedioic acid. conclusion: the results of fatty acid data based on gc/ms in n. complanata populations had only a few types of methyl ester compounds, which are completely different from n. crispa populations in terms of the type of compound and its amount, and also the results of micromorphometric data showed that the spore shape in the populations related to n. complanata species is spherical and the spore shape in n. crispa populations is oval and also the p/e ratio in all populations indicates the separation of these two species from each other. therefore, the type of compounds and their amount are completely different in the two studied species as well as their  different populations. the general results obtained from the chemotaxonomy and sporology show the complete separation of the two studied species and populations, which can be considered as an effective method in separating the lesser-known but effective species in the forest environment and similar ecosystems.