تغییرپذیری صفات بذر، نهال و درختچه‌های مادری بادامک در جمعیت‌های مختلف رویشگاه‌های استان اصفهان

مقدمه: بادامک (amygdalus scoparia spach) گونۀ جنگلی بسیار مهم بومی با دامنۀ پراکنش گسترده در نواحی خشک و نیمه‌خشک ایران است. با توجه به اینکه بررسی تغییرات جغرافیایی صفات ریخت‌شناسی این گونه در محدوده‌های پراکنش طبیعی آن، گام مهمی در پژوهش‌های ژنتیکی و حفاظت از این منابع جنگلی محسوب می‌شود، تحقیق حاضر برنامه‌ریزی و اجرا شد.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی تغییرات جغرافیایی صفات ابعاد این گونه، ده جمعیت طبیعی شاخص بادامک از سطح استان با پراکنش و شرایط اکولوژیک متفاوت انتخاب شد و در هر جمعیت، 21 تا 25 اصله درختچۀ مادری بادامک مشخص و بذرهای هر پایه، از چهار جهت تاج جمع‌آوری شد. برای تعیین وزن صد دانۀ بذر، از هر پایه 400 بذر به‌طور تصادفی انتخاب و وزن ‌تر، خشک و ابعاد بذرها اندازه‌گیری شد. برای بررسی صفات برگ، 20 برگ‌ سالم و گسترش‌یافته انتخاب و صفات ظاهری آنها شامل طول، عرض، مساحت و محیط پهنک اندازه‌گیری شد. به‌طور تصادفی 10 درختچۀ مادری از هر جمعیت انتخاب شد و پس از آماده‌سازی بذرها برای جوانه‌زنی با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار، بذرها در نهالستان کاشته شد. در این طرح آزمایشی 100 پایه مادری به‌عنوان 100 ژنوتیپ به‌طور تصادفی در هر بلوک قرار گرفت و به‌ازای هر پایۀ مادری، 10 بذر در یک ردیف ده‌تایی در گلدان‌های پلی‌اتیلنی کاشته شد. در پایان دورۀ رویش تعداد برگ، ساقه و شاخۀ نونهال‌ها، طول و قطر ساقه، طول ریشۀ اصلی هر نهال و نیز ارتفاع نهال‌ها و قطر یقه اندازه‌گیری شد.یافته‌ها: براساس نتایج، در همۀ صفات، تفاوت‌های معنی‌داری بین جمعیت‌ها مشاهده شد. وزن صد دانه، مساحت برگ و تعداد ساقه بیشترین تغییرات را بین صفات نشان دادند. در مناطق خشک‌تر نسبت به نواحی مرطوب‌تر، وزن و اندازۀ بذر کمتر بود و برگ‌ها نیز کوچک‌تر بودند. این پژوهش نشان داد که از بین صفات تحت بررسی، عرض بذر همبستگی بیشتری با وزن بذر دارد. همچنین با افزایش طول جغرافیایی و کاهش بارندگی و نیز افزایش درجۀ حرارت از غرب به شرق اصفهان از ارتفاع نهال‌ها کاسته شد. افزون‌بر این، ارتفاع نونهال‌های بادامک از شرق به غرب استان اصفهان افزایش و ابعاد برگ‌ها از شمال به جنوب کاهش یافت؛ یعنی گیاه در مرحلۀ نونهالی تنوع جغرافیایی دوسویه‌ای با عرض و طول جغرافیایی نشان می‌دهد، اما تاثیر عرض جغرافیایی بر تنوع مشاهده‌شده به‌مراتب بیشتر از طول جغرافیایی است.نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان‌دهندۀ تفاوت‌های معنی‌دار در گسترۀ وسیعی از صفات ریخت‌شناسی بذر، درختچه‌های مادری، برگ و نهال‌های حاصل از جمعیت‌های طبیعی بادامک استان اصفهان است. با توجه به این مطلب ضمن تاکید بر لزوم توجه به مبدا بذر در عملیات جنگلکاری با این گونه، می‌توان گفت گونۀ بادامک توانایی زیادی در تطابق یافتن با شرایط محیطی رویشگاه‌های استان اصفهان دارد.

variability of traits of wild almond seeds, seedlings, and mother shrubs in the different natural populations of isfahan province habitats

introduction: wild almond (amygdalus scoparia spach) is a very important forest species with a wide distribution range in arid and semi-arid areas of iran. considering that the study on the geographical variation of morphological traits of this species in the limits of its natural distribution is considered an important step in the genetic studies and the protection of these forest resources, the present research was planned and implemented.material and methods: in this research, in order to investigate the geographical changes of the morphological characteristics of this species, 10 representative populations of wild almond were selected from the province with different distribution and ecological conditions, and in each population, the number of 21 to 25 of parent trees of wild almond were determined and the seeds of each of parent trees were collected from the four sides of the tree crowns. to determine the weight of 100 seeds, 400 seeds were randomly selected from each tree and the wet, dry weight and dimensions of the seeds were measured. in order to investigate the characteristics of the leaves, 20 healthy and expanded leaves were selected and the external characteristics of each of them including length, width, area and width of the leaf were measured. ten parent trees were randomly selected from each population and after preparing the seeds for germination, the seeds were planted in shahid jabal amilian nursery using a randomized complete block design with 3 replications. in this experimental design, 100 parent trees as 100 genotypes were randomly placed in each block, and for each parent tree, 10 seeds were planted in a row of 10 in polyethylene pots. at the end of the growth period, the number of leaves, stems, branches of the seedlings, the length and diameter of the stem, the length of the main root of each seedling, as well as the height of the seedling and the collar diameterwere measured.results: based on the results, significant differences between the studied populations were observed in all the studied attributes. weight of 100 seeds, leaf area and number of stems showed significant changes among the studied traits. in drier areas they had smaller weight, seed size and leaf dimensions compared to wetter areas. this study showed that seed width had a higher correlation with seed weight among the examined traits. also, the results showed that the height of the seedlings decreased with the increase in longitude and decrease in rainfall, as well as the increase in temperature from west to east of isfahan. in addition, the findings of the present research showed that the height of the seedling trees of wild almond increased from the east to the west of isfahan province, and the dimensions of their leaves decreased from the north to the south and this means that in the seedling stage, the plant shows bidirectional geographical diversity with latitude and longitude, but the influence of latitude on the observed diversity was much higher than that of longitude.conclusion: generally, the findings of this study indicate the existence of significant differences in a wide range of morphological traits of seeds, mother shrubs, leaves and seedlings from natural populations of wild almond in isfahan province. according to the results, while emphasizing on paying attention to the origin of the seed in forest planting operations with this species, it can be stated that the wild almond has a high ability to adapt to the environmental conditions of its habitats in isfahan province.