تحلیل دگرگونی شخصیت شیرین از روایت فردوسی تا روایت نظامی با‌تکیه‌ بر عناصر گفتمان ‌مدار شاهنامه و خسرو و شیرین

در این پژوهش تلاش می‌شود تا شخصیت شیرین و دگرگونی آن در دو روایت داستانی شاهنامه و خسرو و شیرین به روش تحلیل گفتمان بررسی شود. نویسندگان  می‌کوشند تا نشان دهند چگونه عوامل زبانی و فرازبانی ـ مانند شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی ـ و نیز جهان‌بینی فردوسی و نظامی در بازنمایی این شخصیت موثر بوده است. در این جستار افزون‌بر تغییر گفتمان سیاسی ـ فرهنگی عصر سامانی و غزنوی به گفتمان عصر سلجوقی، نگرش فردوسی و نظامی به زن نیز بررسی می‌شود تا دریافته شود که این نگرش‌ها تا چه اندازه در دگرگونی شخصیت شیرین تاثیر داشته‌اند. برپایه این پژوهش شیرین در شاهنامه دو چهره متفاوت منفی و مثبت دارد که به سبب جهان‌بینی طبقاتی و روابط قدرت حاکم بر متن شکل گرفته است. شیرین در خسرو و شیرین به سبب تغییر نوع ادبی متن و برخورد جهان‌بینانه نظامی با این شخصیت، هویّتی متفاوت می‌یابد و از کنیزکی رومی به شاهدختی ارمنی تبدیل می‌شود.

An Analysis of the Change of Shirin’s Characterization from Ferdowsi to Nezami’s Narrations based on Discursive Factors of Shahnameh and Khosrow and Shirin

Applying discourse analysis as the research method, this paper analyzes Shirin’s characterization and its change in two different stories (Shahnameh, and Khosrow and Shirin) in order to show how the lingual and metalingual (social, political, cultural and historical status) factors besides the ideology of the authors (Ferdowsi and Nezami) have influenced the representation of her character. Furthermore, this paper focuses on the change of political and cultural discourse from the period of Samanids to the Seljuks and the alternation of the views towards women Ferdowsi’s misogynist views in contrast to Nezami’s philogynist views as the other possible factor which have influenced Shirin’s characterization. According to this paper, Shirin’s image in Shahnameh is simultaneously negative and positive which is the result of class ideology plus power relations which have dominated Ferdowsi’s text, while in Khosrow and Shirin, the character of Shirin changes because of the change of genre and Nezami’s ideological involvement with this especial character of his story. Accordingly, in Nezami’s version, Shirin is not a Roman slave but an Armenian princess.