تازی‌سروده‌های خاقانی

زبان فارسی در طول حیات خود فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. یکی از آنها رویارویی با زبان عربی است. استفاده نویسندگان از این زبان در آثار فارسی، به سبب گسترش نفوذ آن، نوعی برجستگی ادبی به شمار می‌آمد و حتی برخی شاعران به تازی‌سرایی می‌بالیدند. خاقانی شروانی ازجمله این شاعران است. او به دو زبان فارسی و تازی شعر سروده است و چنان‌که خود بیان می‌کند دیوانی به زبان تازی داشته است. برخلاف سخنان برخی پژوهشگران امروزی، تازی‌سرایی خاقانی در بعضی منابع تاریخی و تذکره‌ها آمده است؛ تاریخ گزیدۀ مستوفی، نفحات ‌الانس جامی و مجالس ‌النفائس امیرعلی‌شیر‌نوایی از این جمله است. این جستار برخی از ویژگی‌ها و شگردهای تصویرگری اشعار خاقانی را بررسی می‌کند که ناآشنایی بعضی محققان با آنها به ترجمه، شرح و تفسیر نادرست اشعار عربی وی انجامیده است. خاقانی در اشعار عربی خود از صنعت‌های بلاغی بسیاری استفاده کرده است. بیشترین صنعت‌های کاربردی در اشعار عربی خاقانی عبارت است از: جناس، اغراق، تلمیح و حروف‌گرایی. کاربرد صنعت‌های متعدد بلاغی، تصاویر گاه پیچیده و اصطلاحات علوم مختلف، اشعار عربی او را نیز همانند قصایدش جزو اشعار فنی قرار داده است.

Arabic in Khaghani’s Poetry

Over its history, the Persian language has experienced numerous challenges. One of these challenges was encountering with the Arabic language. The expansion of Arabic language caused Arabic to become a literary reputation and identity among Persian speakers, and poets were proud of their Arabic poetry. One of these poets is Khaqhani Shervani who composed both Arabic and Persian poems. As he claimed, he has an Arabic divan (poem collection). As opposed to what today’s scholars have stated, Khaqani’s Arabic poetry writing is referred to in some historical resources and biographies such as Mostofi’s Selective History, Jami’s Nafahat alOns, and Amir Alishirnavayi’s Majalis alNafaes. The present thesis has mentioned Khaqhani’s some characteristics and illustrative techniques that lack of familiarity of some researchers with them can cause problems in translation, interpretation, and explanation of his Arabic poems. Khaqhani used a lot of rhetorical figures of speech in his poetry. Most figures used by Khaqhani are pun, hyperbole, allegory, and letter writing. Sometimes the utilization of different rhetorical figures of speech has caused complicated images, and usage of terms of different sciences has also caused his Arabic poems, like his odes, to be counted as technical poems.