تحلیل گفتمان سیاسی ـ اجتماعی رابطه عاشق و معشوق در غزلیات سعدی

در ادبیات عاشقانه سبک عراقی به ویژه در غزلیات سعدی از جفای معشوق و خواری عاشق در برابر او، بسیار صحبت می‌شود. عشق در ادبیات فارسی مقدّس است؛ اما گاه به مانعی در راه عاشق تشبیه می شود. پرسش این پژوهش آن است که آیا ورای این گونه مضامین، مفاهیم و مقاصدی فراتر از عشق زمینی وجود دارد. در پاسخ به این سوال، یک‌چهارم غزلیات سعدی بر اساس تحلیل گفتمان سیاسی‌ـ‌ اجتماعی بررسی شد. در نتیجۀ آن می‌توان دریافت در این گونه مضمون سازی‌ها، معشوق، نمادی از پادشاهان مستبد و شاعر، نماینده ملّت است که در برابر جفا و بیداد، فریاد اعتراض برمی‌آورد. استعاره عشق به ‌‌منزله مانع به تعارض گفتمان عاشق و معشوق دلالت می‌کند و به ‌ منزله دام، نشان‌دهنده تلاش معشوق برای تسلّط همه‌جانبه بر عاشق است. این تصویر با انگاره ارباب‌ ـ ‌رعیّتی یا شبان ـ ‌رمگی میان حکومت‌کنندگان و حکومت‌شوندگان مطابقت دارد.تشبیه معشوق به پادشاه و شیوه مقابله با او در غزلیات سعدی، طرح آگاهانه تری از شاعران دیگر دارد. سعدی به پذیرش مانع معتقد است و با این شگرد، صلح طلبی توده مردم را در برابر ستیزه جویی طبقه حاکم برجسته می کند. انتقاد از قدرت در قالب عشق، استتار و نهان‌شدن شاعر پشت این استعاره را ممکن می‌کند. در اینجاست که شاعر می‌تواند دیدگاه انتقادی خود را مستقیم و بی پروا و گاه تلخ و گزنده مطرح کند.