استشهاد به شعر سنائی در سیزده فرهنگِ فارسی و معرّفیِ نوزده بیتِ نو یافتۀ منسوب به او

تبیین مسئله: برای تصحیح و تکمیل آثار سنائی مراجعه به منابعِ جنبی ضرورت دارد، از‌جمله فرهنگ ‌های فارسی. در این مقاله، ابیاتِ منسوب به سنائی در سیزده فرهنگِ اوّلیّۀ فارسی بررسی و نوزده بیتِ تازۀ او معرّفی شده است. روش: روشِ این پژوهش تحلیلِ استنادی است. نویسنده ابتدا به روش کتابخانه‌ای و برپایۀ سیزده فرهنگ فارسی ابیات منسوب به سنائی را استخراج کرده است. سپس با استفاده از روشِ تحلیلِ استنادی معلوم کرده است که هر کدام از انتساب‌ها چه وضعیتی دارد. در ادامه به ذکر نوزده بیت نویافتۀ او پرداخته است که در آثار مُصَحَّحِ او موجود نیست. همچنین، به‌اختصار مواردی را که سهواً بیتی از دیگران به سنائی منتسب شده، معرّفی کرده است. یافته‌ها و نتایج: 1) برای تصحیح و تکمیل آثارِ سنائی، توجّه به شواهدِ شعریِ او در فرهنگ‌های فارسی ضرورت دارد. با بررسی سیزده فرهنگ فارسی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری، در مجموع 1515 بیت (یا مصراع) یافتیم که به سنائی منسوب شده است و در میان آن‌ها نوزده بیت تازه یافتیم که در آثارِ چاپیِ او نیامده است. 2) صحّتِ انتسابِ شاهدهای شعری در فرهنگ‌های فارسی نِسبی است و گاهی بیتی را سهواً به شخصی دیگر نسبت داده‌اند. چنانکه در این سیزده فرهنگ سی و یک بیت و یک مصراع به‌خطا به سنائی منسوب شده و این خطا بیش‌از‌همه دربارۀ اشعار سوزنی سمرقندی و هفت‌پیکر نظامی گنجوی رخ داده است. 3) در فرهنگ‌های فارسی، از میان آثار سنائی، بیش‌از‌همه به ابیاتی از حدیقة الحقیقة و سپس دیوان او استشهاد شده است. 4) آثارِ چاپیِ سنائی جامعِ همۀ اشعارِ او نیست.

citation of sana`i’s poetry in thirteen persian dictionaries and introduction of nineteen newly found verses attributed to him

to correct and complete sana`i’s works, it is necessary to refer to secondary sources, including persian dictionaries. in this study, verses attributed to sana`i in thirteen early persian dictionaries are reviewed and his nineteen newly found verses are introduced. the method of this research is citation analysis, where, first, the verses attributed to sana`i are extracted by the library method and based on some persian dictionaries, and next, by applying the method of citation analysis, the status of each of the attributions is determined. his nineteen verses not available in his edited works are mentioned here. the cases where other verses are mistakenly attributed to sana`i are introduced in brief. for critical editing and completing sana`i’s works, it is necessary to resort to his poetic evidence in persian dictionaries. by assessing thirteen persian dictionaries from the 7th to the 13th century ah, a total of 1515 verses, are attributed to sana`i is found, among which, his nineteen verses are absent in his printed works. the attribution of poetic evidence in persian dictionaries is sometimes incorrect and a verse is mistakenly attributed to another poet.