بازشناختی از «عشق» و «هوس» در منظومه‌های لیلی و مجنون و خسرو و شیرین بر اساسِ دیدگاه استرنبرگ

بررسی متون از دیدگاه روانکاوان معاصر از مهم‌ترین رویکردها در نقد ادبی است که در دورۀ معاصر با شکل‌گیری هسته‌های جدید روانکاوی به گستره‌ای نو ورود پیدا کرده است. در این میان، دیدگاه‌های رابرت استرنبرگ و نگاه متفاوت او به مقولۀ عشق جایگاه ویژه‌ای یافته است. او که نظریۀ خود را ‌براساسِ نوع کنش و مواجهۀ افراد در روابط عاطفی تعریف و دسته‌بندی کرده است، به الگوهایی در شناخت نوع عشق در هر شخصیت و روابطش با دیگری دست یافته و در جریان نظریات خود به انواع عشق و کیفیت‌های آن رسیده است. ازسویی، روایات نظامی گنجوی به‌دلیلِ محوریت مفهوم عشق در آن‌ها سوژه‌ای مناسب در تحلیل روانکاوانه از این منظر است. نگارنده در این پژوهش سعی دارد با روشی توصیفی تحلیلی به تفاوت عشق و هوس در دو منظومۀ خسرو و شیرین و لیلی و مجنون بپردازد و از منظر استرنبرگ تحلیلی روانکاوانه بر شناخت و چرایی اطلاق «عشق‌نامه» و «هوس نامه» از هر دو روایت ارائه دهد. در نتیجۀ این بررسی، مشخص شد براساسِ دیدگاه‌های استرنبرگ عشق کامل و مقدس مدنظر نظامی آمیخته‌ای از روابط با اولویت تعهد در بالاترین درجه و سپس صمیمیت و شور و اشتیاق در مراحل بعدی است؛ بنابراین، روایتی که مبتنی بر شکست عشق در سویۀ «عشق آرمانی و کامل» بوده باشد و قهرمان پیروز آن درگیر «عشق سودایی و رمانتیک»، نوع رابطه در آن بر هوس مبتنی است و «هوس‌نامه» نام می‌گیرد. درمقابل، اگر نوع عشق دوسویۀ رابطه از نوع «عشق آرمانی» بوده باشد، به‌کمکِ اولویت مولفۀ تعهد، عشق در معنای حقیقی آن شکل گرفته است و آن روایت «عشق‌نامه» نامیده می‌شود. پس، نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که عنصر تعهد در خودآگاه نظامی در مقام روایت‌گری کلاسیک و رابرت استرنبرگ و در مقام روانکاوی شناختی در دورۀ معاصر ساخت و کارکردی عملیاتی در روابط مبتنی بر عشق دارد.

identification of ‘love’ and ‘lust’ in leili va majnoon and khosrow va shirin based on the sternberg’s theory

in today’s interdisciplinary studies, assessing the relationship between literature and other sciences is highly beneficial in literary criticism. the psychoanalytic criticism is one of the pioneers of this phenomenon. this approach in the contemporary era has entered a new phase with the formation of new psychoanalytic cores in terms of psychoanalytic theories of love initiated by robert sternberg, who defines his analysis system based on the type of action of individuals in romantic relationships. he has developed efficient model in identifying the form of love in each person in this context. the objective here is to adopt a descriptive-analytical method to assess the love poem khosrow va shirin and leili va majnoon by nezami ganjavi with a comparative approach from sternberg’s view and explain why the titles eshq nameh (love) and havas nameh (lust) are applied to the narration of leili va majnoon and khosrow va shirin. the results indicate that from sternberg’s point of view, perfect and holy love is a threefold relationship of commitment at the highest level and intimacy and passion at the lowest levels. in a narrative based on the failure of love in the direction of &ideal and perfect love& and its victorious hero is involved in &sad and romantic love&, the type of relationship is based on lust the havas nameh and if the type of mutual love is of the &ideal love& type orientation, due to the priority of the commitment component, love is formed in its true meaning, the eshq nameh. the results here indicate that the element of commitment in ganjavi’s self-consciousness has an operational structure and function in love-based relationships in terms of robert sternberg’s theory and cognitive psychoanalysis in the contemporary period.keywords: psychoanalytic criticism, nezami ganjavi, sternberg, khosrow va shirin, leili va majnoon.introductionpsychoanalysis is generally applied in exploring and analyzing of the mind’s functionality and psychological problems among people. the founder of psychoanalysis, sigmund freud, had a significant role in promoting literary studies.