کنزالمعارف و اهمیت آن در تصحیح برخی از متون نظم و نثر کهن

یافتن ضبط‌ های اصیل و صحیح در متون کهن از اهمیت بسیاری برخوردار است. مصححان گاهی برای رسیدن به این هدف، علاوه‌بر نسخه‌های اقدم و اصح متن از منابع جانبی استفاده می‌کنند. متون جانبی طیف وسیعی از آثار را در بر می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به ترجمه‌ها، تلخیص‌ها، متن‌های هم‌دوره و متن‌هایی اشاره کرد که مولف از آنها بهره برده است. کنزالمعارف یکی از این متون جانبی است. این اثر که با نام‌های تاریخ/ تواریخ آل برمک نیز شناخته می‌شود، متنی فارسی دربارۀ برمکیان است که عبدالجلیل بن یحیی بن عبدالجلیل بن محمد بن عبدالباقی یزدی، آن را در یکی از شهرهای مرکزی ایران و در قرن هشتم نوشته و پس از پایان،به شاه شجاع مظفری تقدیم کرده است.از کنزالمعارف دو نسخه دستیاب شده است که با شماره‌های 1342 و 1351 در کتابخانۀ ملی فرانسه نگهداری می‌شود. همچنین، نسخه‌ای از این اثر در کتابخانۀ عارف حکمت مدینه محفوظ است که تاکنون دسترسی به آن ممکن نشده است.‘گذشته از اهمیت تاریخی کنزالمعارف در شناخت بیشتر و بهتر خاندان برمکیان، این اثر دربردارندۀ ضبط‌های درخور تاملی است که می‌تواند در تصحیح دیگر متون به کار آید؛ زیرا مولف آن، در نگارش بخش‌های مختلف کتاب از متون گوناگونی استفاده کرده و ابیات و عباراتی را از آنها عیناً یا با تغییراتی اندک نقل کرده است. در این جستار نمونه‌هایی از این موارد در دو دستۀ متون نظم و نثر نشان داده شده است. همچنین، نمونه‌های مذکور در سه دسته جای داده شده‌اند که عبارت‌اند از: قسمت نمونه‌هایی که ضبط کنزالمعارف صحیح و ضبط مصحح از آن، نادرست است؛ دوم نمونه‌هایی که ضبط کنزالمعارف در یک یا چند تصحیح از آن اثر آمده است، اما در تصحیح یا تصحیح‌های دیگر، ضبط/ضبط‌های نادرست دیده می‌شود و سوم نمونه‌هایی که اگرچه ضبط کنزالمعارف و تصحیح/تصحیح‌های منتشرشده از آن هر دو صحیح است، اما ضبط کنزالمعارف به دلایل بلاغی یا معناشناختی برتری دارد.

kanz al-ma’āref and its importance in correcting some ancient verse and prose texts

the discovery of original source materials in ancient texts is highly significant for scholars. revisers often rely on secondary sources in addition to older and more authoritative text versions when correcting and annotating literary works. these secondary sources encompass a range of materials, including translations, summaries, contemporaneous texts, and works utilized by the original author. one such important secondary source is the persian text kanz al-ma’āref, which provides insights into the barmakid dynasty. this work was written by abd al-jalil ibn yaḥyā yazdi and presented to shāh shudja’ upon completion in central iran in the 8th century. two copies of kanz al-ma’āref, numbered 1342 and 1351, are housed in the national library of france, while another copy is held in the āref ḥekmat library in medina though currently inaccessible. beyond its historical significance in enhancing our understanding of the barmakids, kanz al-ma’āref contains valuable textual passages that can be leveraged for analysis and correction of ancient verse and prose texts. the author incorporated various literary sources and quoted verses and phrases, making it a rich resource for scholars. this essay presented examples of such cases categorized into three groups: instances where the kanz al-ma’āref recording was more accurate than the corrected version; cases where one or more corrections of the original texts were accurate, while the kanz al-ma’āref recording was inaccurate; and situations where both the kanz al-ma’āref recording and the published correction(s) were correct, but the kanz al-ma’āref version was considered superior.