معرفی نسخه خطی کلیات ثاقب، مجموعه‌ای ناشناخته منسوب به شهاب ‌الدین ثاقب دهلوی خراسانی

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، کلیات اشعاری نزدیک به چهارهزار و هشتصد و پنجاه بیت در قالب‌ها و موضوعات متنوع با کد دستیابی 6240 موجود است. این نسخه که در فهرست نسخ این کتابخانه، یک بار با عنوان «کلیات ثاقب» به محمدحسین ثاقب و بار دیگر با عنوان «دیوان ثاقب» به شهاب‌الدین ثاقب دهلوی نسبت داده شده است، به‌جز تخلص شعریِ «ثاقب» فاقد عنوان یا اطلاعات مستقیمی از احوال شاعر است. پژوهش حاضر ضمن معرفی این نسخۀ خطی و اهمیت سبکی آن، درپی پاسخ‌گویی به این پرسش است که «ثاقبِ» سراینده این کلیات، کدام‌یک از شاعران متعدد دارای این تخلص است. مقالۀ حاضر به روش کتابخانه ای و سندپژوهی به واکاوی ویژگی‌های نسخه شناختی اثر پرداخته و سپس مهم‌ترین خصائص آن را به اختصار بیان کرده ‌است. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که توجه شاعر به سرودن داستان‌هایی با محتوا و موضوعات جدید، به‌ویژه داستان‌های عاشقانه هندی از ویژگی‌های بارز این اثر است. همچنین، وجود برخی ابیات و الفاظ ترکی، مدح فتحعلی‌شاه قاجار و مضامین فرهنگ هندی در متن اثر و بررسی شرح احوال شاعرانی که تخلص «ثاقب» داشته‌اند، به‌ویژه محمدحسین ثاقب و ثاقب دهلوی که در فهرست نسخ خطی کتابخانۀ ملی ملک، کلیات مورد بحث به آنها نسبت داده‌ شده است، احتمال انتساب اثر یادشده را به محمدحسین ثاقب منتفی می‌سازد. باتوجه‌به شواهد موجود، تا زمان کشف دلایل و مدارک مستندتر، می‌توان شهاب‌الدین ثاقب دهلوی را صاحب این اثر دانست. نسخه شامل دیباچه، غزلیات، رباعیات، مثنوی‌ها، قصاید، هزلیات، چند مسمط و ترکیب‌بند است. عشق وقوعی، بیان حکایات و مباحث تعلیمی و اخلاقی، توصیف، مناظره، منقبت ائمه‌اطهار و مدیحه مهم‌ترین موضوعات اثر را تشکیل می‌دهد. تنوع قالب‌های شعری و نیز تازگی موضوع در مثنوی‌های داستانی درخور توجه است.

introducing the manuscript of kaliat saqib: an unknown collection attributed to shahabuddin saqib dehlavi khorasani

the malik national library houses a collection of nearly 4,850 lines of poetry under access code 6240. this manuscript is attributed to mohammad hossein saqib in the library’s records and is referred to as both kaliat saqib and diwan saqib in reference to shahabuddin saqib dehlavi. however, it lacks a title and direct information regarding the poet’s identity, aside from the poetic surname saqib. this study aimed to introduce the manuscript and its stylistic significance while addressing the question of which poet bearing the surname saqib authored these verses.the article analyzed the bibliographic details of the manuscript using library and document research methods, highlighting its notable features. the findings indicated that the poetry reflected the poet’s engagement with new themes, particularly indian romantic stories. additionally, the text included turkish verses and referenced to fath ali shah qajar, as well as elements of indian culture. an examination of the biographies of poets known as saqib, especially mohammad hossein saqib and saqib dehlavi—both listed in the malik national library’s records—suggested that attributing this work to mohammad hossein saqib was unlikely. instead, shahabuddin saqib dehlavi might be the more plausible author until further evidence would emerge.the manuscript comprised a preface, sonnets, quatrains, masnavis, odes, humorous pieces, and compositions of stanzas. key themes included romantic tales, anecdotes, didactic and moral topics, descriptions, debates, and praise of the imams. the variety of poetic forms and the originality of the subject matter, particularly in the fictional masnavis, warranted significant attention.