معرفی و متن ‌شناسی معدن ‌الجواهر و بررسی نسخ خطی آن

کتاب معدن‌ الجواهر تنها اثرِ در دست از دولت‌خان طرزی دهلوی، شاعر و نویسندۀ سرزمین شبه‌قاره است که در سال‌های 1024‑1025 ق. تالیف و به جهانگیرشاه گورکانی تقدیم شده است. این کتاب به‌ صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های جهان نگهداری می‌شود که از میان آنها سه نسخه در ایران موجود است. مقالۀ حاضر که به‌شیوۀ توصیفی انجام شده است به متن‌شناسی و معرفی نسخه‌های خطی معدن‌الجواهر اختصاص دارد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این کتاب در هفده باب و به‌شیوۀ گلستان سعدی، یعنی نثر آمیخته به نظم، تالیف شده است. کتاب مشتمل بر سی و شش حکایت است و طرزی دهلوی خود را گردآورندۀ این حکایات می‌داند، نه خالق آنها. اغلب شواهد شعری کتاب از خود نویسنده است؛ اما به اشعار شاعران دیگر فارسی‌سرا مثل سعدی، حافظ، نظامی، جامی و دیگران نیز استشهاد شده است. بیشترین اشعار تضمینی کتاب از سعدی است؛ این امر نشان می‌دهد که طرزی دهلوی علاوه‌بر اینکه در نثرپردازی به تقلید از گلستان پرداخته، به بوستان سعدی نیز نظر داشته است. کاربرد لغات نادر هندی مثل سُکهپال، موتی، جوگی و غیره، تطبیق صفت و موصوف، واژه‌سازی و کاربرد افعال در معانی خاص، کاربرد حشو و غیره از ویژگی‌های سبکی کتاب معدن ‌الجواهر است.

introducing and analyzing the text of ma’dan ol-javaher and a review of its manuscripts

the book ma’dan ol-javaher (mine of gemes) is the only available work written by doulat khan-e tarzi dehlavi, a poet and writer in the indian subcontinent, in the years 1024-1025 ah dedicated to jahangir shah gourkani. this book is being preserved in the form of manuscripts in libraries around the world. three manuscripts of it are available in iran. the objective of this descriptive study is to introduce and analyze the text of ma’dan ol-javaher. the findings indicate that the book is composed of seventeen chapters in the same format as saadi’s golestan, which is a mixture of prose and poetry. the book consists of thirty-six stories, and tarzi dehlavi considers himself the compiler of these tales, not their creator. most of the poetic evidence of the book belongs to the author himself, but the verses of other persian poets are cited, mostly by saadi, then hafez, nezami, jami, and others. this shows that tarzi, in addition to imitating golestan in his prose, had an eye on saadi's bustan. the rare indian words like ‘sokhpal’, ‘mooti’, ‘joogi’, etc., agreements of adjectives and adverbs, word formation and the use of verbs in special meanings, and redundancy, are among the stylistic features of ma’dan ol-javaher.