ضرورت بازتحلیل نظریه‌ مند شعر فارسی با رویکرد سبک ‌شناسی کلامی (نمونه: مولفه امکان رویت خداوند در شعر نظامی گنجوی)

فرهنگ ایرانی اسلامی ما در طول ادوار روشن و تاریک خود، دست‌خوش تغییرات نظریه‌مند ازسوی دو اَبَرجریان تصوّف و کلام اسلامی بوده است. علم کلام که با انگیزه‌ مستدل‌ساختن اصولِ دین، پای در زندگی انسانِ ایرانی نهاده بود، همه‌ ابعاد فرهنگ ایرانی را از سیاست و شعر و ادبیات و ... در تاثیر و سیطره خود قرار داد. خراسان بزرگ و ماوراءالنهر قدیم که مهد و میزبان کلان‌فرقه‌های جبریه، معتزله، اشاعره، ماتریدیه، حشویه، مشبهه، کرّامیه، مرجئه و فِرَق شیعه بود، به‌ویژه تا قرن‌های چهار و پنج به معرکه‌ای برای منازعات مذهبی و تشتت آراء مبدّل شده بود. این منازعات مذهبی که گستره‌ عظیمی از صف‌آرایی‌های برون‌فرقه‌ای و درون‌فرقه‌ای را دامن می‌زد،‌ به‌تدریج در ذهن و زبانِ شاعران ایرانی نمود یافت و طیف رنگارنگی از باورهای نظریه‌مند را در شعرشان پدید آورد. متاسفانه مطالعات کلامی صورت‌گرفته در ادبیات فارسی تا روزگار ما از کلّی‌گویی‌های کلامی و پیش‌داوری‌ها مبرّا نبوده است. نویسندگان در این نوشتار برای پرهیز از کلّی‌گویی‌ها و نشان‌دادن انحراف از معیارهای اعتقادی فِرَق در شعر فارسی، «سبک‌شناسی نظریه‌مند با رویکرد کلامی» را معرّفی و پیشنهاد می‌کنند. از این نظر، مولفه‌ اعتقادی «رویت خداوند» در بین فِرَق اسلامی را به بن‌مایه‌های فکری جزئی‌تری تقسیم کرده‌اند و ضمن بررسی تطبیقی عقاید فِرَق کلامی دربارۀ رویت، رابطه‌ نظریه‌مند واژگان نشان‌دار و معنادار را در شعر حکیم نظامی با دو لایه‌ دستوری و بلاغی نشان داده و مواضع کلامی حکیم نظامی را در حوزه‌ «رویت خداوند در معراج» با عقاید ابوالحسن اشعری هم‌سو دانسته‌اند.

the necessity of ideological reanalysis of persian poetry with a theological stylistics approach (case study: the component of the possibility of sighting god in nizami ganjavi’s poetry)

in exploring the impact of persian poetry on the theological beliefs of islamic sects, severalcritical issues have emerged, including shared beliefs among different sects, intra-sectdifferences and individuality of theologians' viewpoints, accusations and attributions ofcontradictory and opposing opinions to the leaders of the sects in theological literature, presenceof belief components of certain major sects in a poet's poetry, and the need for a more precisecomprehension of literary texts. these cases necessitate the adoption of a comprehensive andinclusive approach for the analysis of literary works. through literary research, the authorsadvocated for a comprehensive method that incorporated ideological stylistics with a theologicalapproach. to illustrate this approach in practice, they delved into the ideological examination of thetheological aspect of sighting god in the ascension using a theological stylistic approach in thepoetry of hakim nizami ganjavi. by identifying symbolic words and elucidating the ideologicalunderpinnings of these significant terms, they demonstrated the deviation of nizami's beliefs fromthose of various sects and theologians. ultimately, through an analysis of the interplay betweenideology and grammar and rhetoric, the authors found that hakim nizami's thoughts on the subjectof sighting god in the ascension aligned with the ash'ara school of thought, particularly resonatingwith the viewpoints of abul hasan ash'ari.