تاملی در تصحیح دکتر امیرحسن یزدگردی از دیوان ظهیر فاریابی با تکیه بر نسخه حکیم اوغلو

ظهیر فاریابی (متوفی 598 ق.) یکی از شاعران بزرگ قصیده ‌سرای ایران در سده‌ ششم هجری است. دیوان او چندین ‌بار در ایران و هند چاپ شده است؛ اما تصحیح یزدگردی از دیوان ظهیر که به‌ همت شاگردش، اصغر دادبه در 1381 خورشیدی منتشر شد، می‌توانست بهترین و منقّح‌ترین تصحیح دیوان ظهیر به شمار آید؛ ولی به‌ دلیل استفاده‌نکردن مصحّح از نسخه‌های قدیم‌تر مانند نسخه‌ کتابخانه‌ نورعثمانیه و نسخه‌ مجموعه‌ حکیم اوغلو و دست‌نویس سفینه‌ تبریز اشکالاتی در آن راه یافته است. تاکنون محققان بسیاری به این عیب چاپ یزدگردی اشاره کرده‌اند؛ ازجمله سیّد علی میرافضلی و شریفی صحی که براساس دست‌نویس سفینه‌ تبریز و نسخه کتابخانه‌ نورعثمانیه به این اشکالات پرداخته‌اند. در این مقاله، به‌روش توصیفی تحلیلی و با مقابله‌ تصحیح مرحوم یزدگردی با نسخه‌ حکیم اوغلو به برخی از این کاستی‌ها پرداخته‌ایم. نسخه‌ حکیم اوغلو ازجمله نسخه‌های به‌غارت‌رفته‌ آستانه‌ شیخ صفی در اردبیل است که تاریخ کتابت ندارد و به گواهی نوع خط و محتویات آن احتمالاً در قرن هفتم هجری قمری از روی نسخه‌های اصیل نوشته شده است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که با گردآوری نسخه‌های بهتر و مجموعه‌های دیگری مثل جُنگ‌ها و تذکره‌ها می‌توان به چاپی منقّح‌تر از دیوان ظهیر فاریابی دست یافت. همچنین این پژوهش می‌تواند مرجعی برای پژوهندگان دیوان ظهیر باشد و مانع از کاستی ‌های احتمالی بعدی شود.

a reflection on the correction of amir hasan yazdgerdi from zahir faryabi’s divan based on hakim oglu’s copy

zahir faryabi (died 1201 ad) is one of the prominent figures and poets of iran's odes in the 13th century. his divan has been published several times in iran and india. the late yazdgerdi's correction of zahir faryabi's divan, originally published in 2013 by his student asghar dadbeh, can be considered the best and most revised correction of zahir's divan, but in this version, the corrector did not use older versions, including the version of noor usmaniyeh library, the manuscript of hakim oglu, and the manuscript of safineh tabriz. we can find some problems in this divan. to date, many researchers have focused on the late yazdgerdi's edition and its errors including seyyed ali mirafazli and sharifi sahi. they have addressed these problems based on the safineh tabriz and the manuscript of the noor osmaniye library. in the present study, the authors have addressed some of these shortcomings using the descriptive-analytical method and by comparing the late yazdgerdi's correction with hakim oglu's copy. hakim oglu's copy is one of the looted copies of astana sheikh safi in ardabil, which has no written date, and according to the type of writing and its contents, it was probably written in the 7th century ah from the original copies. the present study shows that by collecting better editions and other collections such as essays and tazkiras, a comprehensive and revised edition of this divan can be available. it can also be used as a reference for researchers.