رهیافت‌ ها و شیوه‌ های مبالغه‌ پردازیِ مولوی در مثنوی

آنچه در نوشته‌های بلاغی دربارۀ آرایۀ «مبالغه» آمده است، عمدتاً از گونه ‌بندی عرفی و عقلی آن به «مبالغه»، «اغراق» و «غلو» فراتر نمی‌رود و چنانکه باید قدر و قرب این آرایه را نمی‌نمایاند. این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی  تحلیلی و به پشتوانۀ منابع کتابخانه‌ای فراهم آمده‌ است و هدفش آن است که شگردهای مولوی (604‑672 ق.) را در ایجاد مبالغه در مثنوی با افعال، ابعاد و اندازه‌ها واکاوی کند؛ نیز در ضمن آن به بازشناختی از آرایۀ مبالغه و نگاهی نقّادانه به آرای بلاغیون دربارۀ آن دست یابد. بررسی‌ها بیانگر آن است که در بخش «افعال»، اسناد مجازی یکی از پرکاربردترین ابزارهای ایجاد مبالغه در مثنوی و هنری‌ترین شکل آن است؛ به‌ویژه آنکه با تضاد و تناقض و دیگر صنایع ادبی پیوندی مستقیم دارد. پیوند دو واژۀ متضاد و برقراری نسبتی میان آنها «متناقض‌نما» می‌آفریند و غالباً فعل به‌صورت اسناد در تجمیع امور متضاد یا متناقض، نقش اساسی‌ای بر عهده دارد. در بخش «اندازه‌ها» و «اعداد» نشان داده شده است که چه اعدادی و به چه شکل‌هایی در مبالغه‌های مثنوی کارساز افتاده‌اند. این اعداد از «نیم» تا «هزار» را در بر می‌گیرد؛ نیز کاربرد دو عدد «هفت» و «صد»، بسامد بیشتری در مبالغه‌های مثنوی دارد و در بزرگ‌نمایی یکی از شگردهای شاعرانۀ مولوی نظرها را به خود معطوف می‌‌کند. در بخش «ابعاد»، نشان داده شده ‌است که این مبالغه‌ها در مثنوی به دو شکلِ ابعاد مکان و ابعاد زمان، ایجاد شده و از پرتکرارترین گونه‌های مبالغه در مثنوی است. سرانجام آنکه استفاده از نشانه‌های جمع، ازجمله نشانۀ «ها» و استفاده از جمع‌الجمع به‌شکلی هنجارگریزانه، از دیگر راهکارهای ایجاد مبالغه در مثنوی بوده است. این همه، بیانگر آن است که مولانا جلال‌الدین محمد روحیه‌ای مبالغه‌آفرین داشته است و با گذراندن داستان‌ها و گزاره‌های عرفانی و حکمی مثنوی از مجرای مبالغه بر بنیۀ تاثیرگذاری و اقناع ‌کنندگی آنها می‌افزاید.

mowlavi’s approaches and methods of hyperbole in masnavi

what is mentioned in the rhetorical writings about the term ‘hyperbole’ is mainly limited to the customary and rational classification of exaggeration into mobaleghe, eghragh, and gholov. these contents do not properly express the importance of this rhetorical term. the present descriptive-analytical study aims to investigate maulavi's approaches to creating hyperbole in masnavi by means of verbs, dimensions, and sizes (numbers). the results show that in terms of ‘verbs’, figurative attribution is one of the most used means and artistic forms of creating hyperbole in masnavi, especially because it is directly connected with contrast and contradiction and other literary aesthetic issues. in terms of ‘size’ and ‘number’, it is shown which numbers and sizes were effective in creating hyperbole in masnavi. in terms of ‘dimensions’, what can be seen is that hyperboles are made in two ways in masnavi: space hyperboles and time hyperboles. these types of hyperbole are the most used types in masnavi with many examples in this book. finally, another method of using hyperbole is to use plural signs, for example, the sign ‘ha’ (in persian grammar), and also the use of double plural-made words, in a non-normative way. based on these explanations, it can be said that maulana (604-672 ah) is very interested in making hyperbole. by using various types of hyperbole in his poems, he makes mystical thoughts and views effective and acceptable.