هفت‌ قلعه؛ حماسه شیعی ناشناخته‌ای از قرن پنجم هجری

متون حماسی فارسی یکی از انواع مهم و اثرگذار در تحقیقات ادبی است. شناخت و تصحیح دست‌نویس‌های متروک این متون نقش تعیین‌کننده‌ای در بهتر نمایان‌کردن تاریخ ادبیات ایران دارد. با توجه به منابع موجود، تعدّد و تنوع حماسه‌های دینی بیش از دیگر وجوه حماسی دیده می‌شود؛ اما فقر شناخت و پژوهش در حماسه‌های دینی فارسی سبب شده است مشخصات و وضعیت بسیاری از این آثار ارزشمند همچنان نامعلوم باقی بماند. این جستار در پی معرفی یکی از مهم‌ترین حماسه‌های دینی فارسی است. حصون السبعه یا هفت ‌قلعه یکی از روایت‌های داستانی کهن ادب عربی در سده پنجم هجری است که نقل آن را ابوالحسن بکری برپایه محوریت مجاهدات امام علی (ع) در غزوه خیبر ترتیب داده است. این تک‌نگاری ویژه، نخستین روایت مستقل موجود از آزمون هفت‌خان در ادبیات فارسی و عربی است؛ همچنین ازنظر قدمت و سابقه پیدایش، مانند علی‌نامه، نخستین حماسه منثور شیعی به شمار می‌رود که برخی از نسخه‌های ترجمه منثور و منظوم فارسی آن از سده دهم هجری موجود است. نویسنده در این پژوهش با توجه به ویژگی‌های برجسته حماسه هفت ‌قلعه کوشید تا در بخش نخست، ابوالحسن بکری، ویژگی‌های دوران زندگی و آثار او را معرفی‌ کند؛ در بخش دوم نیز گزارشی از برخی جنبه‌های مهم روایت هفت‌ قلعه، کردارهای پهلوانی و عیاری امام علی (ع) و چکیده‌ای از روایت ارائه شد. بر این اساس تا امروز امام علی (ع) دهمین شخصیتی است که هفت‌خانی را در ادب فارسی پشت سر گذاشته است.

Haft Qalʿa; Unknown Epic of Shia from the Fifth Century AH

Persian epic texts are one of the most important and influential genres in literary research that recognizing and correcting its abandoned manuscripts has a decisive role in expanding the history of Persian literature. Meanwhile, according to Persian written sources, after the entrance of Islam into Iran, the diversity and multiplicity of religious epics is more than other epic aspects. However, the poverty of knowledge and research in religious sectarian Persian has caused many characteristics and their values remain unclear. The present article seeks to introduce one of the most important Persian religious epics. Husun al Sabea (Seven fortresses) called in Persian: Haft Qalʿa is one of the ancient narrative stories of Arabic literature in the fifth century AH that has narrated by Abu’lHassan AlBakri and based on important role of Imam Ali in The battle of Khaybar. This special monograph, in spite of the fact that the first independent narrative of The Seven Phases (called Haft Khan Test) in Persian and Arabic literature is considered to be the first Shia epic prose due to its ancient history and origin, such as: Ali Nama. Now we have found some prose and verse manuscripts of this epic in Persian which dates back to the tenth century AH. In this research, with regard to the outstanding features of the epic of Haft Qalʿa, we tried to introduce the narrator’s profile and some of its important aspects in two parts.