مُصحفِ ارزنده قرآنِ مترجَم کتابخانه ملی (نسخه شماره 39795)

مصحف ارزنده، یکی از قرآن‌های ترجمه‌شده و مشتمل بر نیمی از قرآن است که به‌تازگی با شماره 39795 به مجموعه‌نسخه‌های خطی در کتابخانه ملی افزوده شده است. در این نوشتار، اثر نامبرده ازنظر ویژگی‌های نسخه‌شناختی و رسم‌الخطی و زبانی بررسی و تحلیل می‌شود. با توجه به اهمیت هنری اثر، از این نسخه می‌توان در شمارِ آثار ارزشمند و ممتاز یاد کرد؛ ازجمله ویژگی‌های این نسخه خطِ نَسخِ زیبای کاتب، کاربردهای زبانیِ کهن و شیوه رسم‌الخط فارسی قدیم در متن ترجمه و به‌طور خاص حرکت‌گذاری گسترده در آن است. تاریخ قطعی و محل کتابت، نام و نشان دقیق مترجِم، کاتب و سفارش‌دهنده نسخه معلوم نیست. تحلیل ویژگی‌های رسم‌الخطی و زبانی این متن در مقایسه با برخی از آثار دوره نخست زبان فارسی به‌ویژه ترجمه و تفسیرهای قرآن پیش از سده هفتم ضمنِ بهره‌مندی از دستاوردهای پیشینِ پژوهشگران و متن‌شناسان این دوره بیان‌کنندۀ شباهت آن به آثار نامبرده است؛ با این حال، ویژگی‌های نسخه‌شناختی اثر به‌ویژه پختگی خط و برخی آراستگی‌های آن همراه با شماری از کاربردهای زبانی و ضبط‌های متاخر بدون در نظر داشتن تفاوت‌های حوزه جغرافیایی و نیز سلیقه و ویژگی‌های فردیِ مترجم و یا کاتب این ترجمه را تاحدی از آثار مشابه خود در سده‌های پنجم و ششم دور کرده است و قضاوت درباره تاریخ آن را به قرن هفتم می‌رساند. این بررسی‌ها احتمال کتابت نسخه را در سال 654 تقویت می‌کند که البته به‌سختی می‌توان این رقم را از کتیبه ترقیمه حدس زد. تعلق این اثر به گونه‌های زبانیِ هروی و سیستانی و مرکزی ناممکن نیست و احتمال نسبت‌دادن خاستگاه شکل‌گیری آن به خراسان و یکی از حوزه‌های شمال یا شمال شرق بیشتر است.

Moshaf e Arzanda Quran with translation (no. 39795) from the National library of IRAN

Moshaf e Arzanda is one of the Quran with translation (no. 39795) wich has recently been added to the collection of manuscripts of the National Library. In this paper, Moshaf e Arzanda has been analyzed about the features refers to appearance, language and spell. This work has artistic significance because of the scribe’s beautiful hand in "Naskh". In addition, this valuable manuscript is important for it’s old Persian language and the scribe’s ancient style of writing, in particular the widespread letters and words with e’rab. The date and place of writing the manuscript, as well as the exact name of the translator, the scribe and the client is unknown. Analysis of the linguistic and drawing features of this text in comparison with some of the works from the first period of Persian language (before the seventh century) especially the translation and commentary of the Qur’an, Suggests its similarity to the works mentioned. In addition, we used the previous achievements of the scholars and textologists refer to this period. however, the exterior features of the work, especially the perfection and beauty of the scribe’s hand, and some of its adornments, as well as a few linguistic applications and later applications, shows that Moshaf e Arzanda was created about in the eighth century or finally the end of the seventh century. It is unlikely that this manuscript would be related to Heravi, Sistani and Central languages. It is more likely that the origin of the text is in Khorasan and one of the northern or northeast areas.