بررسی کمّی ابزارهای انسجام در متن عربی و ترجمۀ فارسی پنج مقامه از مقامات حریری براساس نظریۀ نقش‌گرای نظام‌مند

در این مقاله برپایه نظریۀ نقش‌گرای نظام‌مندِ هلیدی، میزان حضور ابزار انسجام در یک‌دهم از مقامات پنجاه‌گانۀ حریری به‌شکل تطبیق متن اصلی با ترجمۀ آنها بررسی می‌شود. در دستور نقش‌گرای هلیدی، زبان اصلی‌ترین وسیلۀ انتقال فرهنگی است و هر عنصری از آن برپایه نقش معین در نظام کلی زبان معرفی می‌شود. در این نظام، ابزار مختلفی برای نشان‌دادن انسجام در متن به ‌کار می‌رود. جامعۀ آماری این پژوهش پنج مقامه از مقامات پنجاه‌گانۀ حریری است؛ مقامه‌هایی مانند دیناریّه، برقعیدیّه، مرویّه، شیرازیّه و تنیسیّه که هم ازنظر محتوا (توجیه فقر و گدایی) بیانگر کلیت مقامات است و هم ازنظر لفظ و متن، انسجام کامل‌تری دارد. با بررسی متن و ترجمه آن برپایه این الگو، این نتایج به دست آمد: نخست آنکه در متن اصلی و ترجمه، میزان انسجام ازنظر کمّی در ابزارهایی مانند حذف، ترادف، هم‌آیی و شمول معنایی هماهنگ نیست و این به‌سبب رویکرد دوگانۀ مترجم (ترجمۀ آزاد و ترجمۀ لفظ‌به‌لفظ) و نیز اختلاف در حوزۀ معناییِ واژه و ساختار دستوریِ زبان اصلی و ترجمه است. دیگر آنکه حریری به لفظ بسیار توجه دارد و به دیگر رفتارهای نویسندگی بی‌توجه است و همین در ابتدا متن را اندکی نابسامان و بی‌هدف جلوه می‌دهد؛ اما این کتاب دربردارنده ویژگی‌های سه‌گانۀ آموزش زبانی و بیان روایی و روشنگری اجتماعی، همراه با عوامل انسجامی است؛ همچنین ترجمۀ فارسی ِآن از ظرفیت لازم برای نمایش میزان حضور ابزار انسجام برخوردار است؛ به‌ویژه ترجمۀ بررسی‌شده که آمیخته‌ای از هر دو نوع ترجمه است.

A Quantitative Survey of Coherence Tools in Arabic Text and its Persian Translation of Panjmaghameh (Five Articles) based on Halliday’s Systematic Functional Grammar

This article intends to investigate the presence of coherence tools in one tenth of Harriri’s Maghamat by comparing the original text with its translation based on Halliday’s systematic functional grammar theory. In this theory, language is the main instrument to convey culture and every element of it is introduced by the certain role in whole language system. In this system, different tools which indicate coherence in the text are applied. By utilizing Halliday’s functional grammar, this survey makes an effort to specify the degree of coherence tools exist in certain statistical group, that is Five Maghameh from Harriri’s quintet Maghamat: Maghamat like Dinariyeh, Borghaidiyeh, Marviyeh, Shiraziyeh, and Tenisiyeh which represent the whole Maghmat not only from the content point of view (justifying poverty and beggary) but also from thoroughness coherence of language and text point of view. By investigating original text and its translation based on the theory, these results were achieved. Firstly, in the main text and its translation because of the dual approach of the translator (free and literal translation), as well as the difference in the semantic terms of the word and the structure of the grammatical and original language, the degree of cohesion is not quantitatively the same in tools such as elimination, synonymy, collocation, and hyponymy.Secondly, Despite Harriri’s extraordinary attention to rhetoric and negligence of writing techniques, at first the text seems to be a little aimless and unclear. Both the book and its translation contain the capacity of reflecting the degree of coherence tools. The book also enjoys triple features of linguistic, narrative storytelling, social enlightenment and coherence elements.