مقایسۀ سندبادنامه و بختیارنامه از نظر الگوی مشارکت‌کنندگان روایت

در این پژوهش، دو داستان سندبادنامه و بختیارنامه مقایسه می‌شود. علت این مقایسه، شباهت ساختاری و نیز تفاوت‌های معنادارِ دو اثر در چگونگی کنش‌ها و نقش شخصیت‌ها و ارتباطِ میان آنهاست. مبنای این بررسی، نظریۀ گریماس و الگوی ارتباطی شخصیت‌های داستانی اوست. این الگو این امکان را فراهم‌ می‌آورد تا به‌طور نظام‌مند، میزان مشارکت اشخاص داستان در وقوع رویدادها و نیز نقش انگیزه و ارادۀ آنها در وقوع کنش‌ها و رخدادها دریافته شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد سندبادنامه داستانِ شخصیت‌های کنشگر و اراده آنهاست؛ اما بختیارنامه داستانِ قضا و قدر و سلطۀ بی‌چون‌وچرای آن در زندگی اشخاص داستان و روابط میان آنهاست و اینکه در این جهانِ دستخوشِ سرنوشت، زنان بیش از مردان مقهور قدرت سرنوشت و نیز نقش‌آفرینی مردان هستند. اگر پذیرفته شود اثر ادبی و به‌ویژه داستان‌های عامیانه‌ای که ساخت و پیرنگی ساده دارد، بازتاب محیط اجتماعی دوره تولیدِ اثر است، ناگزیر باید گفت بختیارنامه به دورانی تعلق دارد که تقدیر در آن، قدرتی یکّه‌تاز است؛ دورانی که زنان بیش از گذشته به حاشیه رانده شده‌اند.

A Comparative Study of Sindbadname and Bakhtiyarname in term of Contributors Paatern of Narrative

This study compares the stories of Sindbadname and Bakhtiyarname. The essential grounds for this comparison are the structural similarity between the scripts, as well as the fundamental differences in terms of actions’ modalities, actors’ roles, and the connections between them. The basis for this study is Greimas Theory and the communication model of characters, which assist the study to systematically identify the characters’ contributions in the events, and their motivations, demands and wills in the incidents and actions of the story. The results of this study show that Sindbadname is the story of active characters and their wills and demands, while Bakhtiyarname tells the story of fate and its indisputable dominance over the characters’ lives and their connections, in which women are more under the control of fate’s power and men’s roleplaying and influence. Accepting the fact that literary scripts, especially folk tales with simple structures and sequence, are the reflections of the social environment of their particular historical era, it needs to be admitted that Bakhtiyarname belongs to the era of believing in the undisputed power of fate and destiny; the era in which women are marginalized even more than before.