نقد تصحیح کتاب کلیات نظام ‌قاری (به تصحیح‌ رحیم طاهر)

محمود بن امیر احمد نظام ‌قاری از نقیضه‌سرایان دوره تیموری است. قاری به‌ تقلید از دیوان اطعمه کتابی به نظم و نثر فراهم آورد که مبنای آن البسه بود. درباره قاری اطلاع بسیاری در دست نیست. اصلی‌ترین منبع برای شناخت قاری کتاب اوست؛ از‌این‌رو گام نخست در شناخت او فراهم‌آوردن متنی تصحیح‌شده از این اثر است. تصحیح این کتاب با دشواری‌هایی روبروست؛ نبودن نسخه‌ای تصحیح‌شده از آن و واژه‌ها و ترکیب‌های پیچیده و ناآشنا از این جمله است. نخستین‌بار میرزا حبیب و سپس رحیم طاهر کتاب قاری را تصحیح کردند. تصحیح میرزا حبیب افزون‌بر امتیاز مقدم‌بودن، با وجود دشواری‌های کار تصحیح در روزگار او، تصحیح دقیقی است. متن تصحیح‌شده طاهر نویافته‌هایی دارد که بر ارزش این تصحیح می‌افزاید؛ اما نادرستی‌ و خطاهایی نیز در آن وجود دارد. در این مقاله برخی از این خطاها برپایه تحلیل‌های درون‌متنی و شگردهای فن تصحیح و نیز منابع برون‌متنی تصحیح می‌شود. نویسنده این جستار برخی از دشواری‌های متن را با تحلیل‌های درون‌متنی گشوده است و برپایه آن به یافته‌هایی درباره قاری، زندگی و جایگاه ادبی او در روزگار خود، اطلاعات جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و تازه‌های زبانی در آن عصر دست یافت؛ نگارنده همچنین برخی از ممدوحان قاری و اعلام انسانی و جغرافیایی را برپایه منابع برون‌متنی و استفاده از فرهنگ‌های عمومی و تخصصی فارسی، عربی و ترکی، منابع حدیثی و نیز جست‌وجو در تذکره‌ها، سفرنامه‌ها، منابع تاریخی، متون جغرافیایی شناسایی کرد. افزون‌بر این، شماری از اصطلاحات ناشناخته حوزه البسه (بَتّ، بُرُنجُک، صوف مربّع، صوف قُبرُسی، داریه، فرّاء، قَرساق، کلاه شلغمی و مُشَرَّف) با کمک این منابع به‌طور گسترده شرح شد. آشنایی با این اعلام و اصطلاحات، برخی از ابهامات متن و دشواری‌های آن را از بین برد.

Textual Criticism of the Correction of Qari’s Book by Rahim Taher

Qari is one of the parodist in Timurid period. Qari, by imitating from Atame, had collected a book, which its basic subject is about clothes. There is not so much information about Qari. The most basic source for knowing him is his book, for this reason, the first step in knowing Qari, is providing a corrected text of it. Furthermore, this literary work has linguistic, literary, historical, and sociological values. Its textualcriticism encountered difficulties which the basic difficulty is the absence of an arranged version from it and another difficulty is the peculiarity of the terms and the compositions in the book. Qari’sbook was corrected twice: by MirzaHabib and Taher. The textualcriticism of Taher has new findings. But it has some mistakes. In this article, on the basis of insidetext analysis and the techniques of textualcriticism and on the basis of outside text of resources, we have correct some mistakes. By using insidetext analysis we have tried to solve some of these difficulties which are seen in the text. And on this basis we have obtained some findings about Nezam Qari, his life, his literarystatus during his day, his social and anthropological information, his languagenews and language points in that period. And then on the basis of outside text references and by using from common and technical. Persian, Turkish and Arabic dictionaries, and Hadith source and by investigating in biographies, itineraries, historical source, geographical text, some of the Qarie’s praised, we have identified the some Proper Nouns, too. Furthermore a number of unknown terms and idioms in the field of clothes have been described in detail by getting help of these sources. Being aware of these Proper Nouns and terms cause to resolve some parts of difficulties and ambiguities.