تحلیل و بررسی نسخه خطی تفسیر فارسی محمد بن عبدالرزاق دُنبُلی

نسخه‌های خطی افزون‌بر اهمیت، نقش مهمی در تاریخ علم دارند؛ به همین سبب باید از جنبه‌های مختلفی بررسی و تحلیل شوند. گام نخست در این راه، معرفی و تصحیح این آثار برای استفاده همه مردم است. محمد بن عبدالرزاق دنبلی از ادیبان و علما و مفسران قرن سیزدهم هجری است. وی تالیفات متعددی دارد که یکی از آنها تفسیر قرآن‌ کریم به زبان فارسی است. نسخه‌های خطی آثار او در کتابخانه‌های مختلف کشور موجود است؛ البته این آثار تاکنون معرفی نشده‌ است. باتوجه‌به منابعی که از این مفسر یاد کرده‌اند و هم‌چنین تحقیق در آثار موجود او، می‌توان دریافت که وی از مقام علمی و ادبی ویژه‌ای برخوردار بوده است. این مقاله بر آن است تا با ارائه اسناد موجود از زندگی و آثار این عالم، نسخه خطی کتاب تفسیر فارسی او را ازنظر محتوایی و سبکی و روش تفسیر معرفی و بررسی کند. وی تفسیر خود را برای بی‌نیازکردن خوانندگان از سایر منابع تفسیری به نگارش درآورد. این تفسیر روایی یا ماثور به زبان علمی ساده و روشن نوشته شده است؛ اما گاهی مولف به آرایه‌های لفظی و معنوی نیز توجه دارد. کمیت و مقدار این اثر از ویژگی‌های مهم این تفسیر است. این اثر کمابیش تفسیر یک‌سوم کل قرآن مجید را در بر گرفته است. نکته مهم آن است که این تفسیر در قرن سیزدهم هجری نوشته شده است؛ یعنی زمانی که دوره فترت تفسیرها به‌ویژه تفاسیر فارسی است. ویژگی مهم دیگر این اثر، زبان فارسی و مذهب مولف آن، شیعه دوازده امامی، است. تصحیح این اثر به شناخت جنبه‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی در حوزه متون تفسیری کمک می‌کند؛ هم‌چنین به کامل‌شدن شناخت سیر تحول و دگرگونی تفسیرهای فارسی قرآن مجید به‌ویژه در حوزه تفسیر‌های شیعی یاری می‌رساند.

Analysis of Persian version of Muhammad ibn AbdulrazzaqeDonboli's Interpretation

Written manuscripts, due to their importance and roles in the history, should be analyzed in terms of different aspects. The first step is to introduce and to edit these works. Muhammad ibn AbdulrazzaqeDonboli is among the literary scholars and commentators in the thirteenth century. He has several works and one of them is the interpretation of the Holy Quran in Persian. His written manuscripts are in different libraries across Iran but have not been introduced yet. The work belong to this interpreter show that he possessed a high scientific position. This study, by presenting documents about his life, aims at introducing his interpretation of a written manuscript from content, stylistics, and interpretive aspects. He wrote this interpretation with the aim of obviating the need for the readers to refer to other interpretations. The interpretation is written in a plain and clear scientific language, but at times the author focuses on verbal and spiritual figures of speech. The quantity of this work is an important aspect which consists of almost onethird of the entire of the Holy Quran. Another important aspect of the book is that it is written in Persian and its author is a Twelver Shia. A critical analysis of this work could shed light on different aspects of Persian literature and on a better understanding of the development of Persian interpretations, especially Shiites interpretations, of the Holy Quran.