اسطوره «داوری ایزدی» به‏وسیله آتش در شاهنامه

از ورای قرن‏ها تمدّن بشری، آنچه امروز از مراسم شگفت داوری ایزدی برای ما به جا مانده است، تنها عبارت «سوگند خوردن» است، درحالی‏که این رسم در میان اقوام و ادیان در گذشته امری معمول و آخرین محک برای تعین گناهکاری یا بی‏گناهی متهمان بوده است. با وجود اینکه نمونه‏های بسیاری از اجرای این مراسم در آثاری چون ویس و رامین، مثنوی، سلامان و ابسال، مخزن‏الاسرار و... به چشم می‏خورد، آشناترین نمونه از این نوع داوری در حافظه جمعی ما ایرانیان «گذر سیاووش از آتش» است. دلایل اهمیت و اعتبار اسطوره داوری ایزدی در شاهنامه از موضوعات مورد بحث در این جستار است؛ از این رو، در این مقاله نخست به اجمال، به بیان علل ارزشمندی آتش در باور اقوام و ادیان کهن می‏پردازیم. پس از آن انواع آزمون‏های ایزدی عبور از آتش را بر مبنای نمونه‏های موجود از آن در کتب تاریخی، دینی و ادبی بررسی و طبقه‏بندی می‏کنیم و سرانجام ماجرای اسطوره گذر سیاوش از آتش را به عنوان نمونه‏ای تاثیرگذار و ماندگار از این نوع داوری معرفی می‏کنیم و به ذکر برتری‏های آن نسبت به نمونه‏های مشابه دیگر خواهیم پرداخت.