از سماع تا وجد

سماع و وجد از امور پسندیده و رسوم اختیاری در نزد صوفیه است که ایشان آن را به اجتهاد خود وضع کرده‌اند، بنابراین می‌توان انتظار داشت که علاوه بر معنای ظاهری، پوشیدگی‌هایی نیز در این رسم و امر باشد. هدف از تدوین این مقاله، دستیابی به این سرّ و نیک فهمیدنِ این رسم است.در نزد این طایفه، سماعِ درست، شنیدن به‌حق است و شنیدنِ هر چیز بر پایه حق و حقّانیت آن. این امر بنای آن می‌گردد که اهل سماع با عنایت به بحث وجد در سه طبقه جای گیرند: طبقه اول ابنای حقایق هستند که در سماع، گفت و گوی خود با حق را می‌شنوند. ایشان را «واجدان مفتون» خوانند.طبقه دیگر اهل مناجات‌اند که به واسطه درک معانی کلام و ابیات، سماع ایشان به گونه خطاب دل ایشان با حق است. ایشان را «واجدان مغلوب» خوانند.اما طبقه سوم که حقانیّت‌شان در نزد صوفیه محرز است را فقرای مجرد نامیده‌اند زیرا سماع ایشان به دلیل بریدن از جمله تعلقات دنیایی، حقیقی و با صفایِ باطن است. صوفیه ایشان را «واجدان منظور» می‌نامند.