بررسی موازنه دو رهیافت ناسازنما در مصیبت‌نامه عطار «تسلیم در برابر تقدیر» یا «تلاش برای تغییر»

عطار در مصیبت نامه سرنوشت انسان را با رویکردی تقدیرگرا، تابع اراده‌ ازلی خداوند و رستگاری نهایی او را امری بیرون از دایره اراده و عمل آدمی می داند و از سوی دیگر بر ارزش تلاش انسانی به عنوان رهیافتی مهم در سیر و سلوک تاکید ورزیده و تکاپوی طاقت‌فرسای سالک فکرت را به عنوان نمونه ای از کوشش صوفیانه می ستاید. اکنون این سوال پیش ‌می‌آید که این دو رویکرد ناسازنما را چگونه می توان در یک نظام اندیشگانی پذیرفت؟ و آیا تقابل این دو رویکرد متفاوت در اندیشه عطار یک پارادوکس لاینحل است یا برای برقراری ارتباط میان آن‌ها می‌توان آن دو را با هم، هم سو ساخت؟ هدف پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، بررسی رابطه دو رهیافت ناسازنمای تسلیم و تلاش در مصیبت‌نامه عطارست. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در اندیشه عطار تلاش انسان اگرچه نمی تواند تقدیر وی را تغییر دهد، اما شرط لازم برای تحقق تقدیر اوست. کارکرد تلاش انسان از نظر عطار فعلیت بخشی به کمال و سعادت بالقوه ای است که در تقدیر ازلی الهی برای وی رقم خورده است، در این نگرش تلاش انسان در صورتی ثمربخش است که مسبوق به درون‌داشتی پیشینی به نام «استعداد» یا توفیق ازلی الهی  باشد.

exploring the balance between two inconsistent approaches in attār’s musibat-nāmeh: “submission to fate” or “effort for changing”

in musibat-nāmeh, attār of nishapur takes a fatalistic approach, considering the destiny of man subject to the eternal will of god. he believes that ultimate salvation is beyond the control of human beings. however, he also emphasizes the value of human effort as a crucial factor in the spiritual journey (suluk), and describes the seeker’s overwhelming struggle (salek) as an example of sufi effort. this raises the question of how these seemingly inconsistent approaches can coexist within a thought system. is the contrast between these two approaches an unresolved paradox, or can they be integrated? this research aims to investigate the relationship between the two seemingly contradictory approaches of submission and effort in attār’s musibat-nāmeh by utilizing a descriptive-analytical method. the research’s findings demonstrate that, according to attār’s thought, while human effort cannot alter one’s destiny, it is nevertheless a necessary condition for its fulfillment. attār posits that human effort serves to actualize the potential for perfection and happiness that has been predetermined in the eternal destiny of god. from this perspective, human effort proves fruitful as long as it is supported by a prior ability known as &talent& or &divine assistance.&