بررسی تطبیقی اسطوره «غربت روح» در سروده گنوسی مروارید و قصه غربت غربی سهروردی

باور به هبوط روح به سراپردۀ هستی و بازگشت آن به موطن و منزلگاه اصیل و آغازین خویش، جوهرۀ اصلی تعالیم و آموزه‌های مکتب گنوسی و اندیشه‌های سهروردی است. این باور، در دو داستان رمزی تمثیلی «سرودۀ مروارید» (بازتابی از اندیشه‌های معرفت‌شناختی گنوسی) و «قصۀ غربت غربی» (بیانگر نظام اندیشگانی شیخ اشراق) نمود و تجلی‌یافته است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی تطبیقی، برآن است که محورهای اساسی جهان‌شناختی گنوسی و سهروردی را از خلال این دو رساله به تصویر بکشد، وجوه اشتراک و افتراق میان آن‌ها را بازخوانی کند و از این رهگذر، به دستاوردهایی در بررسی تطبیقی و بینامتنی میان این دو داستان برسد. به رغم وجود تفاوت‌های بسیار فکری میان این دو طیف اندیشه، یافته‌های پژوهش نشان از وجود اشتراکات بسیاری دارد. از درون‌مایه‌های مشترک میان این دو داستان، می‌توان به آموزه‌هایی همچون غربت‌آگاهی، جهان‌نگری شرقی غربی، حضور پیر و راهنمای طریق، عنصر آگاهی‌بخشی و نیز ساختار رمزی و اسطوره‌ای هر دو داستان اشاره کرد؛ همچنین از وجوه تمایز میان این دو داستان، آموزه‌هایی چون بازگشت و تولد ثانوی، حضور مداخله‌گرانۀ الوهیت در هستی و جهان‌نگری غیر ثنوی است که در قصۀ غربت غربی بازتاب یافته است.

the nostalgia of the soul in the hymn of the pearl and exiled in the west; a comparative study

belief in the descent of the soul to the material realm and its return to its higher state and homeland is the core of the teachings of the gnostic school as well as islamic mysticism. this belief is manifested in two allegorical stories: “the hymn of the pearl” and “exiled in the west: the mystical narration of shihab al-din suhrawardi’s recital of the occidental exile” the former is a reflection of gnostic epistemological thoughts and the latter being an expression of suhrawardi’s intellectual-philosophical system. by a comparative analytical approach and using library method, the present article tires to decipher these two stories to depict the basic worldviews of gnosticism and suhrawardi through these two treatises, to reread the commonalities and differences between them, and in this way, achieve achievements by comparing and intertextually examining the two stories. despite the great intellectual differences between these two worldviews, the findings of the research show many commonalities. among the common themes of two stories, we can refer to spiritual nostalgia, east-west worldview, the presence of an old man and a spiritual guide, being informant, as well as the symbolic and mythological structure of both stories. themes such as the return and the second birth, the divine intervention in all things, and the non-dualistic worldview, that are referred in exiled in the west, are the differences between the two stories.