بررسی تطبیقی طرح‌واره‌ نیرو بر سیر و سلوک عارف (در مثنوی معنوی مولانا و قصیده‌ تاﺋﻴﻪ کبرای ابن‌فارض)

طرح‌واره‌ نیرو، یکی از مولفه‌های مهم در زبان‌شناسی شناختی است که اساس استعاره‌ مفهومی را تشکیل می‌دهد. مارک جانسون، طرح‌واره‌ نیرو را به هفت بخش تقسیم می‌کند که با استفاده از آن، می‌توان مراحل گذار عارف را در متون عرفانی بررسی کرد. جستار حاضر با روش توصیفی تحلیلی درصدد است مسئله‌ انواع طرح‌واره‌های نیرو و چگونگی تاثیرشان را بر سیر و سلوک عارف، در مثنوی معنوی مولانا و قصیده‌ تائیه‌ کبرای ابن‌فارض بررسی کند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که طرح‌واره‌ اجبار، در دو مقوله‌ واژگانی و دستوری قابل بررسی است. سراسر مثنوی معنوی و قصیده‌ تائیه‌ کبرا، دربرگیرنده‌ طرح‌واره‌ حرکتی است که در آن عارف، با مانع‌هایی مواجه می‌شود که این مانع‌ها، بسان سدّی قدرتمند عمل می‌کنند و عارف را از درنوردیدن مراحل سلوک باز می‌دارند. در طرح‌واره‌ نیروی مقابل، دو نیرو به شدّت به یکدیگر برخورد می‌کنند که برآیند این دو نیرو، منجر به ایجاد وحدت می‌شود. در طرح‌واره‌ رفع مانع، مولانا و ابن‌فارض عناصری چون ریاضت، تجرید و دوری از تناسخ را در زدودن مانع‌ها موثّر می‌دانند. در طرح‌واره‌ انحراف از جهت، هر دو شاعر علوم ظاهری را، عامل مهمی در توقف و ایستایی عارف به ‌شمار آورده‌اند.

the spiritual journey of the mystic and the force schema in masnavi manavi and nazm-as-suluk; a comparative study

the force schema is one of the important components in cognitive linguistics that forms the basis of metaphor. mark johnson outlines seven types of force schemas which can be used to examine the stages of spiritual journey (suluk) in mystical texts. the present article, by using analytical descriptive method, attempts to examine the types of force schemas and the process of their influence on the mystic’s spiritual journey in jalāl-a-din rūmi’s masnavi manavi and ibn al-farid’s nazm-as-suluk (the wine ode). the results show that the compulsion schema can be studied in two lexical and grammatical categories. masnavi manavi and nazm-as-suluk include a motion schema in which the mystic faces obstacles that act like a barrier and prevent the mystic from entering the stages of spiritual journey (suluk). in the counterforce schema, two forces collide strongly with each other, and the resultant of these two forces leads to the creation of unity. in the restraint removal schema, rūmi and ibn al-farid consider elements such as asceticism, purification and denial of reincarnation to be effective in removing obstacles. in the diversion schema, both poets have considered the exoteric knowledge as an important factor in the mystic’s lack of progress.