تحلیل تطبیقی مراحل سفر اسطوره‌ای قهرمان و مقامات سفر عرفانی سالک در ادبیّات انگلیسی (برمبنای الگوی پیرسون مار و الگوی عطار)

سفر (اسطوره‌ای/عرفانی)، از مفاهیمی است که نویسندگان بزرگ ادبیات داستانی به آن پرداخته‌اند. مقاله حاضر به بررسی تطبیقی دو الگوی سفر در ادبیات ایران و جهان از منظر «اسطوره و عرفان» می‌پردازد. در الگوی پیرسون مار، به دوازده مرحله از منازل سفر اسطوره‌ای قهرمان اشاره شده است: معصوم، یتیم، جنگجو، حامی، جستجوگر، عاشق، نابودگر، آفرینش‌گر، حاکم، جادوگر، فرزانه و دلقک. در منطق‌الطّیر، اثر برجست عطّار نیشابوری، به هفت وادی یا همان مراحل سفر عرفانی یا سلوک اشاره شده است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا. هدف اصلی مقاله حاضر تطبیق مراحل دو الگوی مذکور از رهگذر بررسی یک رمان سفرمحور، به قلم جان‌بانیان (1678) و در زمره آثار کلاسیک مسیحی است. قهرمان داستان سالکی به نام ترسا است که از ویرانشهر راهی شهر آسمانی می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، دلیل اصلی همانندی میان مقامات سلوک در منطق‌الطیر و سیر و سلوک زائر، پیش‌زمینۀ مذهبی این دو اثر است. همچنین مشخص شد هر چند، میان مراحل سفر در دو الگوی عطار و پیرسون مار به دلیل اختلاف در تعداد منازل، تناظر یک‌به‌یک وجود ندارد، اما از آنجا که اثر مذکور سفری اسطوره‌ای عرفانی است، مقامات ترسا در قالب تحلیلِ تطبیقی هر دو چارچوب قرار می‌گیرد.

Comparative Analysis of the Hero’s Mythical-Journey Stages with the Mystic’s Mystical-Journey Stages in English Literature

Traveling (mythological / mystical) is one of the topics covered by great writers of fiction. The present article compares the two models of travel in Iranian and world literature from mythological and mystical perspective. The PearsonMarr archetypes refer to twelve stages of the hero’s mythological journey (innocent, orphan, warrior, protector, seeker, destroyer, lover, creator, governor, wizard, wise and clown). In MantiquTayr, the outstanding book of Attār of Nishapur, seven stages of mystical journey (suluk) are mentioned as follows: search (talab); love (eshq); knowledge (marifat); unity (tohid); contentment (esteghnā); bewilderment (heirat); true poverty (faqr); nothingness (fanā). The purpose of the present article is to compare the PearsonMarr archetypes with Attār’s stages of mystical journey by examining John Bunyan’s the Pilgrim’s Progress, a classic Christian novel with travel theme. Christian, the hero of the story, begins his journey from his hometown, the &City of Destruction& (this world), to the &Celestial City& (the Heaven). The research findings show that the main reason for the similarity between the two books (MantiquTayr and the Pilgrim’s Progress) is their religious background. Although there is no onetoone correspondence between the stages of the journey in the two models of Attār and PearsonMar, but since John Bunyan’s book is about a mythologicalmystical journey, the steps that his protagonist (Christian) goes through fit into both patterns.