بررسی عناصر گنوسی در نظام عرفانی عین‌القضاه همدانی

گنوسیسم بر مجموعه‌ اندیشه‌ها و روش‌هایی دلالت دارد که در اعتقاد هواداران آن‌ها، برای رسیدن به یقینی‌ترین و عالی‌ترین نوع معرفت و دانش و کسب سعادت حقیقی، در تزکیه و تصفیۀ روح باید غایت جهد را به کار بست تا از راه شهود و اشراق به مقصد رسید. این باور از عهد باستان نیز در میان اقوام متعدد، طرفدارانی داشت و در طی قرون بر عرفان اسلامی ایرانی نیز تاثیر گذاشت. عرفان عین‌القضاه‌ همدانی متاثر از این نشان‌‌ها است. این مقاله با روش تحلیلی تطبیقی به شناسایی و طرح مشخصه‌های گنوسی و تطابق آن با آرای عین‌القضاه‌ پرداخته و هدف آن تبیین و تصویر وجوه مشترک باورهای گنوسی با مبانی عرفانی عین‌القضاه‌ است. نتیجۀ تحقیق بیانگر آن است که ثنویت نور و ظلمت، اعتماد به معرفت شهودی و مستقیم به جای دانش اکتسابی، رازآلود دیدن هستی، باطن‌گرایی، تاکید بر خودشناسی برای حصول معرفت راستین، اعتقاد به اصالت روح در تقابل با جهان جسمانی و باور به اصل «انسان ایزدی» (انسان کامل) از جملۀ شباهت‌هایی هستند که در تعالیم گنوسی و آرای عین‌القضاه مشترک است.

Gnostic Elements in the Mystical System of Ayn al-Quzat Hamadani

According to the followers of Gnosticism, this school refers to the ideas and methods that are needed to achieve the most certain and supreme kind of knowledge, and consequently, to acquire true happiness and purification of the soul through intuition and illumination. The school has been popular among many ethnic groups since ancient times and has influenced IslamicIranian mysticism over the centuries. Ayn alQuzat Hamadani is also influenced by the teachings of Gnosticism. Using the analytical comparative method, the present article first states the characteristics of the Gnostic school and then compare them with the views of Ayn alQuzat Hamadani. The purpose is to explain and illustrate the common points of Gnostic beliefs and his mystical principles. The common points are as follows: belief in the duality of lightdarkness, trust in intuitive knowledge instead of acquired knowledge, believing that the being is a mystery, belief in esotericism, emphasis on selfknowledge to achieve true knowledge, belief in the originality of the spiritual world as opposed to the physical world and finally belief in Homo Deus or “perfect man”.