دلایل و چگونگی تبویب در متون عرفانی (مطالعۀ موردی منطق الطیر عطار و منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری)

تبویب مراحل سیر و سلوک از مباحث مطرح در میان کتب صوفیه است. با وجود اینکه نشانه‌گذاری مسیر سلوک، ‌پیشینه‌ای به بلندای تاریخ اسلام دارد، اما درمیان صوفیان، رواج این باب‌‌بندی به‌طور مشخص، از قرن دوم هجری بوده است. از همان اوان رواج عرفان، اختلاف باب‌بندی‌ها میان عرفا و چه بسا در تالیفات مختلف یک عارف هم دیده می‌شود. در این پژوهش تلاش ‌شده تا ضمن نشان دادن عوامل موثر در شیوۀ تقسیم‎بندی این باب‌بندی‌ها، به تبیین دلایل باب‌بندی و نهایتاً چگونگی تبویب آن پرداخته شود. به این منظور از میان آثار بنام عارفان، دو اثر مهم منطق‌الطیر عطار و منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری برای بررسی انتخاب شده‌اند و با روش توصیفی تحلیلی، به مقایسۀ نحوۀ تبویب این دو اثر پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل اختلاف در تبویب که باعث بروز تناقض در کلام و آثار صوفیان شده، تجارب متفاوت عرفانی، نحوۀ سیر و طریقت عرفانی، نوع مکتب و بینش فقهی و شرایط سیاسی اجتماعی است که باعث اختلافاتی چون شیوۀ نامگذاری، ترتیب مقامات، تعداد مقامات و... در عرفان شده است.

Classification in Mystical Texts (The Case Study: Attarof Nishapur’s Manṭiq-uṭ-Ṭayr and Khwaja Abdullah Ansari’s Manāzel al-Sāerīn)

One of the topics discussed in Sufi books is the dividing into stages and classification of spiritual journey (suluk). The history of dividing into stages of suluk is in line with the history of Islam, but among the Sufis, the prevalence of this dividing and classification has been clear since the second century AH. From the very beginning of the spread of mysticism, differences between mystics about the classifications were seen, and even in the various writings of a mystic, these differences were visible. In this research, an attempt has been made to show the effective factors in the method of dividing into stages of suluk and to explain the reasons for these classifications. For this purpose, among the famous works of mystics, two important works   ManṭiquṭṬayr by Attar of Nishapur and Manāzel alSāerīn by Khwaja Abdullah Ansari have been selected and the method of classification of suluk have been compared in them by using the descriptiveanalytical method. The results show that different mystical experiences, methods of suluk, types of Fiqhi (Islamic law) attitude and sociopolitical conditions have caused differences in dividing and classification of spiritual journey (suluk); and thus, differences in the method of naming, the order and number of spiritual stations, etc. have been formed.