بررسی ساحات تفسیر زمینه‌زدایانۀ ابوسعید در اسرارالتوحید

در سنت ما، عرفان در کنار فقه، کلام، فلسفه و... افق‌های تازه‌ای در حوزۀ تفسیر گشوده‌ و دستاوردهایی قابل تاملی در این حوزه به جای گذاشته‌اند. آثار حاصل کشف و شهود و یا محصول تامل نظرورزانه‌ عارفان، گواه این مدعا است. عارفان در حوزه‌ عرفان عملی و نظری، اگرچه غالباً رویکرد تفسیری‌شان را با ارجاع به آیات و روایات موجه جلوه می‌دادند، اما در این حد متوقف نشدند و مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی خاص خود را نیز مطرح می‌کردند. در میان عارفانِ عرفان عملی، ابوسعید ابوالخیر، در مقام تحقق عینی، زمینه‌زدایی را به ‌عنوان کانون تفسیرهای خود در ساحات مختلف، اعم از آیات و روایات، تا شعر و قول و فعل‌ها و وقایعِ روزمره و... قرار می‌دهد. در این رویکرد، نیت مولف/گوینده از یک‌سو مطرح، و زمینه‌ای که آیه یا حدیث یا قول یا فعل و... از آن برخاسته از دیگرسو به کناری می‌روند و ابوسعید بالجمله تمامی آیات و اقوال و افعال و... را از زمینه و بستر تاریخی خارج می‌‌نماید و به تناسب احوال و زمینۀ عرفانی خود تفسیر می‌کند. خلق و آفرینش معانی و تفسیرهای نو، و طرح افکنی افق‌ها و جهان‌های تازه، محصول چنین چشم‌اندازی است که مقالۀ حاضر به تفصیل با رویکرد توصیفی تحلیلی  به آن پرداخته است.

The Decontextualized Interpretation in Asrār al-Tawhid of Abu Said Abul-Khayr

In Iranian thought, mysticism, along with Islamic jurisprudence, theology, philosophy, has opened new horizons in exegesis (tafsīr) and has had remarkable achievements in this field.The works that reflect the discovery and intuition of mystics are proof of this claim. In the field of practical and theoretical mysticism, Muslim mystics often justified their interpretive approach by referring to Quranic verses and hadiths, and in addition, they also used to introduce their own epistemological and ontological foundations. Among the mystics who engaged in practical mysticism, Abu Said AbulKhayr, puts decontextualization at the center of his interpretations in various fields, including verses and hadiths, poetry, quotations, deeds, everyday events, and so on. In this approach, the intention of the author/speaker is discussed, but the context from which the verse, hadith and so on arises, is put aside. Abu Said AbulKhayr removes all verses, hadiths, deeds etc. from the historical context and interprets them according to the mystical circumstances and context. The creation of new meanings and interpretations, the presentation of new horizons and worlds, are the results of such a view. By using a descriptiveanalytical method, the present article deals with these issues in detail.