تقابل ادبیات اعتراضی با ادبیات عرفانی

در طبقه‌بندی‌های موضوعی شعر فارسی با نوع ادبی خاصی که به مبارزه علیه ظلم و بیداد حاکمان و صاحبان قدرت می‌پردازد روبه‌رو می‌شویم. این نوع در موضوعات و گونه‌های مختلف ادبی نمود و بروز دارد و در دوره‌ اخیر از آن با عنوان ادبیات اعتراضی انتقادی یاد می‌کنیم. ادبیات اعتراضیانتقادی در شعر عرفانی به شکل متمایز از دیگر گونه‌های ادبی مشاهده می‌شود و تاکنون به چگونگی ارتباط آن با ادبیات عرفانی پرداخته نشده است. بنابراین، هدف از این جستار با رویکرد توصیفیتحلیلی نخست دسته‌بندی شاعران عارف و صوفی از منظر اعتراضی و سپس بیان علل تقابل ادبیات اعتراضی با شعر عرفانی و نمود و بروز ریشه‌های آن در دوره‌های مختلف است. در نهایت این نتیجه به دست آمد که شعر عرفانی به علت روح درون‌گرایی، تسامح و تساهل عمیق عرفانی، زمینه‌ مناسبی برای عرضه‌ اعتراض و انتقاد نبوده و علی‌رغم وجود نمونه‌های انگشت‌شمار، بیشتر شاعران عرفانی تمایلی به پرداختن به مضامین اعتراضی نداشته‌اند. همچنین نتیجه‌ تحقیق بیانگر آن است که ادبیات عرفانی به سبب مبانی فکری و نگاه جبرگرایانه و توکل صرف و روحیه‌ تسلیم، رضا و گاه ترس از سخت‌گیری‌های حاکمان و یا تعامل با اهل قدرت، در تقابل با اعتراض بوده است.

Protest literature in Contrast to Mystical Literature

In the thematic classifications of Persian poetry, we encounter a type of literature whose subject is the struggle against the tyranny of rulers and those in power. In recent times, this type of literature has been referred to as protest literature. In mystical poetry, protest literature can be seen separately and alongside other literary genres. So far, the connection between this genre and the mystical literature has not been studied much. Using a descriptiveanalytical method, the aim of the present article is first to classify mystical and Sufi poets from the perspective of protest and then to express the reasons for the opposition of protest literature with mystical poetry in different periods. The results show that due to the spirit of indulgence and deep tolerance, mystical poets do not have a suitable ground for protest and criticism and despite a handful of examples, most mystical poets have been reluctant to address protest themes. Also, the results of the research indicate that due to their intellectual principles, deterministic view, complete reliance on God, surrender to God’s will, and sometimes due to severity of the rulers or interacting with powerful people, the mystical poets refused to protest.