خواجه احمد کاسانی؛ دیدگاه‌ها و اصطلاحات عرفانی

خواجه احمد کاسانی (866 949 ق) از عارفان معروف نقشبندیه ماوراءالنهر است که بیش از سی‌رساله در حوزه عرفان تالیف کرده است. بیشتر این رساله‌ها به‌ صورت نسخه خطی در کتابخانه‌های مختلف موجود و به صورت معدود و پراکنده در چند مقاله یا پایان‌نامه معرفی و یا تصحیح شده‌اند. موضوع رساله‌ها، عرفانی و تعاریف اصطلاحات گاه مشابه کشف المحجوب و گاه شرح دیدگاه‌های بهاءالدین نقشبند است. البته در این میان دیدگاه‌های خاص و متفاوت عرفانی وی نیز دیده می‌شود. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی، تلاش دارد ضمن مطالعه رساله‌های کاسانی، دیدگاه‌های عرفانی وی و تعاریفش را از برخی اصطلاحات بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد کاسانی در بیان دیدگاه‌ها و اصطلاحات عرفانی، از الگوی معرفتی خاصی پیروی نمی‌کند و در هر رساله، موضوعی مشخص را محور قرار داده است. در بیشتر رساله‌های وی به صورت تقریبی مطالب پراکنده و پرتکرار درباره برخی اصطلاحات عرفانی چون: فنا و بقا، غیبت و حضور و... دیده می‌شود. تعاریف وی از این اصطلاحات گاه برگرفته از کتاب‌های عرفانی پیشین و گاه برساخته خودش است. کاسانی در شرح موضوعات عرفانی به شدت تحت تاثیر مولانا است و در رساله‌های وی استشهاد به ابیات مثنوی بسیار دیده می‌شود.

Jalaluddin Ahmad Kasani; Mystical Views and Terms

Jalaluddin Ahmad Kasani (866949 AH) is one of the famous Naqshbandiyya mystics of Transoxiana who has written more than 30 treatises in the field of mysticism. Most of these treatises are available as manuscripts in various libraries and have been introduced or edited sparsely in a few articles or dissertations. The subject of the treatises is mysticism; in some, the mystical terms are dealt with in the manner of the book Kashf alMahjoub; in some, the views of BahaudDin Naqshband Bukhari are discussed. Of course, special and different mystical views of Kasani can also be found in these treatises. In the present research, which has been done in a descriptiveanalytical method, an attempt has been made to examine his mystical views and his definitions of some terms, in addition to studying the treatises. The findings show that Kasani does not follow a specific epistemological model in expressing mystical views and terms and in each treatise, he focuses on a specific topic. In most of the treatises, scattered and repetitive data about some mystical terms can be seen such as annihilation and immortality, absence and presence, etc. His definitions of these terms are sometimes taken from previous books and sometimes made by himself. Kasani is strongly influenced by Rumi in his description of mystical subjects; there are many citations to Masnavi Manavi in his treatises.