بررسی تحلیلی جایگاه زن درروایت‌های قصه چل‌گیس براساس بن‌مایه‌های اساطیری

قصۀ چل‌گیس یکی از قصه‌های مشهور و زبانزد در ادبیات عامیانه است. در روایت‌های گوناگون این قصه، عناصر مشترکی مانند توصیف شخصیّت چل‌گیس با مشخصه‌های تکرارشونده، بن‌مایۀ‌ نبرد قهرمان با اژدها، سرزمین‌های بی‌آب و قحطی‌زده، وجهی نمادین و اساطیری به قصه می‌دهد. هدف این پژوهش دریافت نقش و جایگاه زن در جامعه با روش تحلیلی توصیفی، در روایت‌های گوناگون قصۀ چل‌گیس در مجموعه فرهنگ افسانه‌های مردم ایران با توجه به ژرف‌ساخت اساطیری قصه می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با توجه به پیشینۀ مادرسالاری و پرستش ایزدبانوان در ایران، شخصیّت چل‌گیس می‌تواند تجسمی از ایزدبانو آناهیتا، ایزدبانوی آب در باور و اساطیر ایرانی باشد. همچنین همنشینی بن‌مایه‌های اساطیری مرتبط با کنش شخصیت اصلی زن و مرد در ساختار پیوسته قصه، بیانگر برجسته‌سازی کنش‌ها و قدرت مردانه، تفویض خویشکاری زنانه به مردان، انفعال شخصیّت زن و تثبیت جایگاه زن به عنوان یک همسر مطیع است. با این رویکرد قصه چل‌گیس فضایی در حال گذار از افول باورهای مادرسالاری و شکل‌گیری جامعه‌ای پدرسالار را ترسیم می‌کند.

The Role of Woman in Narratives of the Story of Chelgis:A Study Based on Mythological Themes

The story of Chelgis is one of the most famous and wellknown stories in folk literature. In the various narratives of the story, there are common elements such as the description of the character of Chelgis with repetitive characteristics, the theme of the hero’s battle with the dragon, and the waterless and faminestricken lands that give a symbolic and mythological aspect to the story. Using analyticaldescriptive method, the purpose of this study is to identify the role and position of women in society in various narratives of the story of Chelgis mentioned in Iranian Legends and Fairy Tales Encyclopedia according to the mythic deepstructure of the story. Considering the history of matriarchy and worship of goddesses in Iran, the results of the research show that the character of Chelgis can be an embodiment of the goddess Anahita, the goddess of water, in Iranian beliefs and myths. Also, the companionship of mythological themes related to the actions of the main male and female characters in the continuous structure of the story indicates the emphasis on male actions and power, the delegation of female tasks to men, the passivity of female characters and the fixation of women’s role as obedient spouses. On this basis, the story of Chelgis depicts the decline of matriarchal beliefs and the formation of patriarchal societies.