جستاری در ساختار مکتوبات عرفانی (بر پایه مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عین‌القضات)

مکتوبات عرفانی از ارزشمندترین نمونه‌های مکاتیب غیر رسمی به شمار می‌روند. ذوق سرشار، ذهن خلّاق و قلم پُرْراز عرفا، این نامه‌ها را از منشآت کاتبان درباری که به فنّ ترسّل، نیک‌ آگاه بوده‌اند، ممتاز ساخته است. با مطالعه این متون، ساختاری قاعده‌مند و منسجم در نگارش نامه‌ها به چشم می‌خورد. نگارندگان این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیلی کوشیده‌اند، مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عین‌القضات را از لحاظ ساختار و محتوای نامه‌ها با ارائه شواهد، تحلیل و بررسی کنند. شیوه نامه‌نگاری، موضوع، مخاطب و به طور کلی ساختار نامه‌های نویسندگان مزبور از مواردی است که کمتر به آن توجه شده است؛ لذا، جای خالی این پژوهش در میان کارهای انجام شده مرتبط با مکتوبات عرفانی احساس می‌شود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که ساختارهای مکاتیب عرفانی با ساختارهای مکاتیب دیوانی متفاوت است. این تفاوت در آغاز نامه، خطاب‌ها و القاب مشهودتر است؛ در رکن اصلی نامه‌ها نیز به صراحت موارد درخواستی کاتب بیان شده است. افزون بر این‌ها، مکتوبات عرفا هم به لحاظ اخلاقی تعلیمی و هم به جهت آموزش مبانی عقیدتی و عرفانی مشحون به اندرزها و توصیه‌های ارزشمند است.

a look at the structure of mystical letters;based on the letters of ghazālī, sanāī, rumi, ayn alquzat hamadani

mystical letters are one of the most valuable examples of informal writings. these letters show abundant imagination, creative mind and mystical pen of their writers, and distinguishes the mystics from the courtly writers who are well aware of the art of letter writing. a study of these texts shows that there is a regular and coherent structure in them. by using descriptiveanalytical method, the authors of this study have tried to analyze the content of the letters of ghazālī, sanāī, rumi and ayn alquzat in terms of structure and content of the letters. the style of writing, the subject, the addressee, and in general the structure of the letters is among the items that have received less attention; therefore, the need for such research in these areas is felt.  the findings of the study indicate that the structure of mystical letters is different from courtly letters. the difference is more evident in the speeches, the titles and the beginning of the letter; also, the main subject of the letter is the written requests. in addition, the letters of the mystics are full of advices that are morally and educationally valuable and for teaching ideological and mystical principles are useful.