تحلیل ساختاری دروج در آیین مزدیسنا و اسطوره‌های پیشاآریایی

دروج (دروغ) در نظر ایرانیان قبل از اسلام، بسیار ناپسند و زشت بوده است تا جایی‌که آن را یکی از دستیاران اهریمن می‌پنداشته و گاهی نیز دروج را خود اهریمن و دیو تصوّر می‌کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به ریشه‌یابی واژه «دروج» در زبان اوستایی می‌پردازد و با ژرف‌کاوی در ساختار واژگانی از یک‌سو، و کنکاش در مفاهیم تطبیقی، از سوی دیگر می‌کوشد تا صورتی دیگرگونه را از طرح مسئله به دست دهد. از این منظر، دروج در جایگاه یک مفهوم اهریمنی در گستره گسست‌های گفتمانی، با ایزدبانوان دوران پیشاآرایی مورد قیاس و سنجش قرار می‌گیرد و با تامّل در خویشکاری‌های الهه‌های باستانی؛ نظیر میترا، آناهیتا و... سعی می‌شود تا دیگرگونی‌های معنایی و زبانی این مفهوم اهریمنی (دروج) توصیف شود. تکیه اصلی در این پژوهش بر تثبیت و تایید چیستیِ مادینه دروج است. با توجّه به ویژگی زن‌سالاری بدوی و ایزدبانوان باستانی، جنبه مادینگی دروج استنتاج می‌شود. بررسی‌های به عمل آمده نیز نشان می‌دهد که صورت‌های کهن‌الگوهای مادینه در آیین مزدیسنا، از سویی دچار محدودیت و تغییر ماهیّتی شده و از سوی دیگر، کهن‌الگوهای مادینه‌ای که با مبانی آیین مزداپرستی در تقابل بوده، به صورت موجودات اهریمنی، تجلّی یافته‌اند. دروج یکی از این موجودات است.

druj in the religion of mazdayasna and prearyan myths: a structural analysis

in the eyes of preislamic iranians, lie or druj was so disgusting and ugly that the demon of druj was considered an assistant to the devil and sometimes it was imagined as ahriman himself.  the present article tries to study the root of the word “druj” in the avestan language by using descriptiveanalytical method. by delving into the lexical structure on the one hand, and exploring comparative concepts on the other hand, it is attempted to give a different perspective on the subject. from this perspective and with regard to the discursive discontinuities, druj as a demonic concept is compared to the goddesses of the prearyan period, and by reflecting on the functions of the ancient goddesses, such as mitra, anahita, etc., it is tried to describe the semantic and linguistic changes of the term. the main emphasis in this study is on the feminine identity of the concept. according to the characteristics of the ancient goddesses and of a femaledominated society, the feminine aspect of druj is inferred. the studies show that some of the female archetypes in the religion of mazdayasna have changed their nature. the archetypes that were in opposition to this religion, manifested in the form of demonic beings and druj is one of these beings.