طریق سلبی و الهیات تنزیهی وقفه در المواقف عبدالجبّار نفّری

آنچه تاکنون کمتر بدان پرداخته‌اند، گفتار عارفان در نقد علم و معرفت است. در بادی امر نقد معرفت به وسیله کسانی که خود به عنوان عارف؛ یعنی صاحب معرفت شناخته می‌شوند، در تناقض است، اما همین تناقض تامل در ماهیت و ساختار حقیقی معرفت در نزد آن‌ها را ایجاب می‌کند. محمدبن عبدالله نفّری در المواقف هفتادوهفت موقف را در طریق عارف عنوان می‌کند که نظم مشخصی ندارد، اما به لحاظ ساختار و محتوا از الگویی پیروی می‌کنند که بنا بر نام «موقف/ ایستگاه» می‌توان آن را توقف نامید. وقفه به معنای مدت زمان تامل است تا عارف نسبت به جایگاه خود آگاهی یابد. گواه این مدعا آن است که اکثر موقف‌ها با کلامی سلبی و منفی به پایان می‌رسند. ساختار مواقف ساختار مبتنی بر طریق سلبی است؛ چراکه سراسر این اثر در مورد نفی مقام وقفه است. هدف این جستار بیان ماهیت مقام وقفه، مبانی طریق سلبی و الهیات تنزیهی در اندیشه نفّری است که به روش تحلیلی تطبیقی در سه بُعد وجودی، معرفت‌شناختی و زبان‌شناختی انجام می‌شود. نتایج این جستار حاکی از آن است که متن نفّری به لحاظ هستی‌شناسی پیش از آثار ابن‌عربی زمینه توجه به ذات حقّ و تامل در مفهوم عدم را فراهم آورده است؛ حقیقت معرفت در نزد نفّری، جهل عالمانه و حیرت است و زبان متناقض و گنگ او بیانگر کلام سلبی است.

The Negative Theology of Waqfih in AlNiffari’s AlKitāb alMawāqif

The Negative Theology of “Waqfih” in AlNiffari’s AlKitāb alMawāqif  Mystics’ views on the critique of knowledge is a subject that has been less addressed so far. In essence, it seems that critique of knowledge by those who are mystics, that is, are known to have knowledge, to be a contradiction. But this contradiction leads us to reflect on the true nature and structure of knowledge in the eyes of mystics. Muhammad ibn Abd alJabbar ibn alHasan AlNiffari in his book, AlKitāb alMawāqif (The Book of Standings) talks about seventyseven ‘mawqif’ (standings/stayings) in the process of the mystic’s spiritual journey. They do not have a definite order, but they follow a pattern of structure and content. Another term is ‘waqfih’ that refers to a period of contemplation in which the mystic becomes aware of his position. The structure of alKitāb alMawāqif is based on the negative theology; all of the book is about negation of the position of ‘waqfih’, and in the most positions, the author ends his speech with negative words. The aim of present article is to consider the role of ‘waqfih’ and the elements of the negative theology in the thoughts of AlNiffari. The research is done from three perspective: existential, epistemological and linguistic by using an analyticalcomparative method. The results indicate that AlNiffari in his book, before Ibn Arabi, have ontologically provided the basis for attention to the Divine essence and the concept of nonexistence. According to AlNiffari, the reality of knowledge is “wise ignorance” and astonishment, and his mute and contradictory language refers to his negative speech.