بررسی و تحلیل تعالیم تصوف بر مبنای نظریه گفتمان قدرت میشل فوکو

تصوف به ‌مثابه یک نهاد اجتماعی در تاریخ ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است. اصول، قواعد و تعالیم آن دارای آیین خاصی بوده که صوفیه ملزم به رعایت آن بوده‌اند. تصوف به ‌موازات تغییرات سیاسی و اجتماعی، فراز و فرودهایی داشته و دارای گرایش‌ها و شاخه‌های بسیاری بوده است، اما با همه گستردگی، همچنان می‌توان آن را به عنوان یک گفتمان فوکویی در نظر گرفت. پژوهش حاضر با روش تحلیلی تطبیقی در پی کشف کارکردها، ساختار و تشریح مقوله قدرت در تصوف بر پایه نظریه گفتمان قدرت فوکو است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تصوف دارای کارکرد دوگانه است؛ از یک‌سو نوعی انضباط عمومی به وجود می‌آورد، آزادی فردی را تحت شعاع قرار می‌دهد و تعالیم آن، گزاره‌های قدرت را تقویت و تثبیت می‌کند؛ از سوی دیگر تصوف اگرچه درون اِپیستمه (معرفت و آگاهی) زمانه خود قرار دارد، در برخی مواقع می‌تواند دامنه معرفت عمومی را گسترش داده و به‌ عنوان یک گفتمان رقیب در برابر گفتمان‌های دیگر از جمله نهادِ قدرتِ حاکم مطرح شود و با توزیع قدرت و ثروت، تا حدودی هرچند اندک از خودکامگی نهادهای موازی و به ‌خصوص نهاد حاکم بکاهد.

The Teachings of Sufism: An Analysis Based on Foucault’s Theory of Power Discourse

Sufism, as a social institution, has great importance in the history of Iran. Its principles, rules and teachings refer to special rituals that Sufis have to obey them. Along with political and social changes, Sufism has had its ups and downs, and many tendencies and branches have been formed in it. But for all its breadth, it can be considered as a Foucauldian discourse. By employing analyticalcomparative method, the present study seeks to assess the function and structure of power in Sufism based on Foucault’s theory of power discourse. The results of the study show that Sufism has a dual function. On the one hand, it creates a kind of public discipline, affects the individual freedom, and its teachings reinforce and establish the propositions of power. On the other hand, it can sometimes expand the scope of general knowledge, challenges, as a rival discourse, the other discourses including the sovereign power discourse. In this way, Sufism can reduce, albeit slightly, the despotism of parallel institutions, especially the sovereign one, by distributing power and wealth.