سلمان ساوجی و سلوک در طریقۀ رندان قلندر صفت

سلمان ساوجی از شاعران شهیر قرن هشتم هجری است که اشعارش تجلی‌گاه تفکرات مختلف اجتماعی، دینی و عرفانی است. او اگر چه به مدح ارباب قدرت پرداخته و در زمان خود از حرفۀ شاعری تمتعی تمام یافته، اما این خصیصه هیچ‌گاه باعث نشد بُعد معنوی زندگی خود را رها سازد. این جستار که مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای است و با شیوۀ توصیفی‌ تحلیلی انجام شده، به تحلیل و تفسیر مضامین رندانه و قلندرانه در غزلیات سلمان ساوجی می‌پردازد؛ ابتدا مقدمه‌ای دربارۀ مکتب ملامتیه و الهیات رندی و قلندری بیان می‌شود و سپس به تحلیل و تفسیر تفکر ملامتی و قلندری در غزلیات سلمان ساوجی پرداخته خواهد شد. غور در اشعار سلمان بیانگر این حقیقت است که وی در عرصۀ عرفان نیز یکه‌تاز بوده، البته نه عرفان مرسوم خانقاهی بلکه عرفانی فارغ از راه و رسم اهل خرقه که نه تنها اصول حاکم بر نظام خانقاه را زیر سوال می‌برد بلکه با برجسته کردن امور ضد ارزشی، بر آن‌ها حمله می‌برد و تابوها را می‌شکند. سلمان، سریان عشق را در نظام آفرینش درک کرده، با تن‌دادن به این ودیعۀ الهی، از نام و ننگ گریخته، مسجد و خانقاه را رها کرده و به خانۀ خمّار، التجا می‌جوید. انسان کامل مد نظر سلمان، رندِ قلندری است که با پشت پا زدن به همۀ ظواهر شرع، بر سر کوی مغان ماوا می‌گزیند. در نظرگاه او، تنها راه رستگاری انسان، قدم گذاشتن در مسلک قلندری است؛ مسلکی که خرقۀ ریایی صوفی را به می طهارت می‌دهد و به فرجام‌اندیشی زاهد، وقعی نمی‌نهد.

Salman Savoji and the Tradition of the Rendi and Ghalandari

Salman Savoji is one of the prominent poets of 8th A.H. century whose poems represent various religious, mystical and social thoughts. Although he used to praise the kings and took financial profits from his poems, this feature never caused him to abandon the spiritual dimensions. The present article, based on library studies and descriptiveanalytical method, tries to analysis the libertinistic (rendi) and bohemianistic (qalandari) themes in the ghazals of Salman Savoji. After giving an introduction to Malamatiyya school and theologies of libertinistism (rendi) and bohemianistism (qalandari), we consider these themes in the poems of Salman Savoji. Considering his poems shows that he is one of the most prominent figures of the real mysticism and avoids the ways of people of the cloak (the followers of formal mysticism). He challenges the principles of sufi monastery system and attacks their taboos by highlighting their corrupted values. Salaman is aware of the concept of diffusion of Love in the Divine order, and considers it as a Divine doposit; he abandons his name and fame, leaves mosque and monastery and takes refuge in the vintner’s house. According to Salman Savoji, the perfect man is a bohemian libertine (rend) who turns her/his back on the exterior of the sacred Law and resides in cloister of Magians. He believes that the only way to salvation is bohemianistism (qalandari); In this path, the mystic cleans the cloak of hypocrisy with Divine wine and puts aside pragmatism.