بررسی ارتباط واژگانی شمس با واژگان آفتاب و خورشید در غزلیات شمس

در این پژوهش ارتباط سه واژۀ آفتاب، خورشید و شمس بر مبنای واژه‌گزینی در بن‌مایه‌های عرفانی مورد بررسی قرار گرفته است. کاربرد واژه‌ها در غزلیات به دو صورت بررسی می‌شود: مواردی برای تصویر‌سازی و مواردی برای توصیف شمس تبریزی. مولوی در تصویر‌سازی همانند دیگر شاعران از واژه آفتاب استفاده کرده است، اما در توصیف شمس تبریزی با آگاهی به پیشینۀ اساطیری و دینی واژۀ خورشید، ابتدا با بینش عرفانی، آن را با واژۀ شمس آمیخته و با تاویل هرمنوتیکی، واژۀ شمس را از حدّ نشانه به کلمه رسانده و توانسته با دو واژۀ خورشید و آفتاب، همسان و به عنوان یک بن‌مایه یا اصطلاح عرفانی ثبت نماید. با همسانی شمس با خورشید تمام ویژگی‌های اساطیری و عرفانی واژۀ خورشید در شمس ظاهر شده است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیده است، همان‌گونه که خورشید‌پرستی در اسطوره دیده می‌شود مولوی نیز به شمس‌پرستی پرداخته و شمس را به عنوان خدای اساطیر نگریسته و با فنا در شمس به جست‌وجوی خویشتن خویش در فرآیند فردیّت رسیده است؛ این مقوله با روان‌شناسی یونگ قابل تفسیر می‌باشد، در این تفسیر شمس بهانه‌ای برای رسیدن مولانا به خداوند است.

The Word Association between Shams and the Words of Aftab and Khorshid in Divan Shams

In the present article the attempt is made to consider the relationship between three terms of "aftab", "khorshid" and "shams" (all three mean "sun") in Divan Shams based on mystical motifs. Jalāl alDin Rūmi uses these terms in two ways. First, he uses them for illustration. Second, with these words, he describes the character of Shams Tabrizi. For illustration, Rūmi, like other poets, points to the term "aftab". He is aware of the mythological and religious background of the words "khorshid" and "aftab", so for describing the character of Shams Tabrizi, first, he combines these two words with the word "shams" and then converts the word "shams" from sign to word by hermeneutic interpretation. In this way, he can record two terms "aftab", "khorshid" as mystical motifs. "Shams" is identical with "khorshid", and thus all the mythological and mystical features of "khorshid" appear in "shams". By using descriptiveanalytical method, the present study has concluded that Rumi has dealt with worship of Shams Tabrizi and regards him as the god of mythology and searches for "self" in the process of individuality by annihilation in him. All of this process can be interpreted by Jung’s psychology. According to this interpretation, Shams Tabrizi is a means to reach God.