شاهنامه نمود حذف، غیاب یا حضور دیگری

مفهوم «دیگری» به وسیلۀ میخائیل باختین به حوزۀ ادبیات و نظریه‌های ادبی وارد شد. باختین در میان انواع ادبی، تنها نوع ادبی رمان آن هم رمان‌های داستایفسکی را واجد شرایط گفت‌وگویی و حضور «دیگری» می‌پنداشت. بر همین اساس، باختین ژانر حماسی و تراژیک را همچون رمان‌های تولستوی فاقد خصلت مکالمه‌ای می‌داند. او معتقد است بنیاد آثار حماسی بر پایۀ حذف و طرد دیگری استوارست. در مقالۀ حاضر کوشیدیم با رویکردی سلبی و ساختارشکنانه به رای باختین در باب آثار حماسی، نمودهای «دیگری» در شاهنامه را نشان دهیم. این نمودها را در ساحت‌های متفاوتی می‌توان بررسی کرد که عبارت‌اند از: 1) آفرینش شاهنامه به مثابۀ نمود صدایی دیگر در برابر صدای حاکم؛ 2) شاهنامه تلاقی ژانرهای مختلف در کنار هم؛ 3) نهاد پهلوانی در برابر نهاد شاهی؛ 4) ازدواج با بیگانگان. همۀ این مولفه‌ها گواهی بر حضور دیگری و وجود چندصدایی و گفت‌وشنود در شاهنامه است.

The Representations of "the Other" in Shāhnāmeh

The concept of "the other" came to literature and was introduced to literary theories through Mikhail Bakhtin. According to him, among the literary genres, it is only in the novel, specifically Dostoevsky’s novels, which the possibility of dialogue and the presence of the other are provided. Also, he suggests that genres of epic and tragedy, like Tolstoy’s novels, lack dialogic characteristics. He believes that the foundation of epic works is based on elimination of the other. In the present article, the attempt has made to show the representations of "the other" in Shāhnāmeh based on a deconstructional and negative approach to the theory of Bakhtin. These representations can be studied with respect to the following issues: 1) the creation of Shāhnāmeh as a voice versus the prevailing voice; 2) Shāhnāmeh as a meeting point of various genres; 3) institution of championship versus institution of kingdom; and 4) marriage with foreigners. They indicate to the presence of "the other" and the existence of dialogue and polyphony in Shāhnāmeh