واکاوی تشابه و افتراق مولّفه‌های سوررئالیسم غربی و مولّفه‌های مشابه در مثنوی معنوی

سوررئالیسم مکتبی است که در قرن بیستم در فرانسه پدیدار شد. این مکتب دارای اصولی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: رویا و تخیّل، نگارش خودکار، تصادف عینی، جنون و دیوانگی، امر شگفت و جادو و ... . هر چند این مکتب در اروپا مطرح شد، امّا پیشتر در میان فرهنگ‌های دیگر نشانه‌هایی از آن دیده می‌شد. آثار عرفانی شرق از جمله عرفان ایران نمونه‌ای از آن است. می‌توان گفت نویسندگان متون صوفیه پیش از ظهور سوررئالیسم در اروپا آثار ارزشمندی با ویژگی‌های سوررئالیستی ارائه کرده‌اند. گاه بین این آثار و آثار سوررئالیستی غرب، تفاوت‌های عمیقی وجود دارد که از اصالت سوررئالیسم ایرانی حکایت می‌کند. مثنوی مولانا یکی از آثاری است که در کنار طرح اندیشه‌های سوررئالیستی، در مواردی تفاوت‌های بارزی با شاخصه‌ها و مفاهیم این مکتب دارد و این مقاله سعی دارد به بررسی وجوه تشابه و تمایز مفاهیم مثنوی و سوررئالیسم بپردازد. درواقع هرچند بین مثنوی و آثار سوررئالیستی شباهت‌هایی دیده می‌شود امّا تمایزاتی نیز وجود دارد که علاوه بر اثبات فرضیّۀ تقدّم و استقلال سوررئالیسم ایرانی، در برخی موارد، دلایلی بر برتری آن ارائه می‌دهد؛ تمایزاتی که در حوزۀ تخیّل، کرامت و جادو، حقیقت و واقعیّت و اصالت مستی بروز یافته‌اند.