مفهوم‌شناسی واژۀ «هنر» در عرفان با تکیه بر شعر حافظ

واژۀ هنر در متون کهن در معانیِ گوناگونی به کار رفته و در تمام انواع متون ادبی هر صفت و مفهومی که جنبۀ مثبت داشته با عنوان هنر بیان شده است. این واژه در حماسه بر هر عمل و صفتی که دارای ارزش و در ارتباط با آیین پهلوانی و حماسی بوده، اطلاق شده است. خالقان آثار تعلیمی و غنایی نیز هرگاه‌ خواسته‌اند مفهومی را برجسته جلوه دهند، آن را هنر نامیده‌اند. به نظر می‌رسد مفاهیمی که از این واژه برداشت می‌شود، ناشی از خود واژه نیست، بلکه گوناگونی معنایی آن، نتیجۀ بافت موضوعی است.در عرفان هم واژۀ هنر علاوه بر معانی رسمی و عامی که در غیر عرفان نیز وجود دارد، برای معانی خاصی که شاعران عارف مدّنظر داشته‌اند، به کار رفته است. در شعر حافظ هنر در چند معنا به کار گرفته شده است: عشق، رندی، نظربازی، توکّل، غم و دیگر مفاهیمی که در عرفان مهّم‌اند و هنر دانسته شده‌اند. امّا مهم‌ترین نکتۀ مورد بحث در شعر حافظ، اطلاق هنر به عمل سیر و سلوک و اشاره به عارفان با عنوان «اهل هنر» است. در این نوشتار نخست به واژۀ هنر در متون کهن اشاره می‌کنیم، سپس به معنای خاصّ آن در شعر حافظ می‌پردازیم.

The Concept of Honar in Islamic Mysticism Based on Hafez's Poetry

In Persian classic texts, the word of honar (art and techne) has been used in various meanings, and in all literary texts every trait and concept that has a positive side is expressed in the title of honar. In epics and in different positions and textures, this term refers to any act and attribute that is of value and is associated with heroic rites. Also in lyric and didactic works, whenever poets and writers wanted to highlight a concept, called it honar. In any case, what does the term honar means in classic texts (techne, virtue), or in the modern sense of it, the concepts derive from this term are not derived from the word itself; and the semantic variation of it is the result of the context. The capacity and nature of the word is such that it is used in different meanings. In Islamic mysticism, in addition to formal and general meanings, honar has been used in certain meanings by poet mystics. In Hafez's poetry honar has been used in several meanings: love, libertinism (rendi), ocular flirtation (nazarbazi), quietism, and sorrow. But the important point is that in the poetry of Hafez, honar also means spiritual journey (seir o suluk) and the Muslim mystics are referred to as "the people of honar". In the present article, first, the term of "honar" is studied in Persian classic texts and then its specific meanings are analyzed in Hafez's poetry.