معضلات اخلاقی و حقوقی قرارداد انجماد گامت و جنین

1) طول مدت نگه‌داری جنین: از نظر علمی طول مدت خاصی برای نگه‌داری جنین در حالت منجمد تعیین نشده است. در گزارشی که بتازگی منتشر شده جنینی پس از 20 سال از حالت انجماد درآمده و منجر به نوزادی سالم شده است. اما به‌دلیل نیاز به تجهیزات، فضا و نیروی انسانی، هیچ مرکزی نمی‌تواند جنین‌ها را برای مدت بسیار طولانی نگه‌داری کند. هم‌چنین موارد استفاده از این جنین‌ها نیز به مرور زمان کاهش می‌یابد. طول مدت این قرارداد تابع قانون گذاری است. در ایران قانون یا دستورالعمل مدونی به‌طور کشوری در این رابطه وجود نداشته و هر مرکز درمانی بر اساس قوانین داخلی خود عمل می‌نماید. اما لازم است که طول این مدت بر اساس اصول اخلاقی هم باشد. به‌عنوان مثال شایسته نیست که مرکزی طول دوره‌ی نگه‌داری خود را دو سال بگذارد، زیرا اخلاقی نیست که فردی که فرزند اولش هنوز به دو سال نرسیده باشد، وادار به به‌دنیا آوردن فرزند دوم شود یا آنقدر طول مدت بلند باشد تا زمان انتقال جنین سن مادر آنقدر بالا باشد که عوارض بارداری و زایمان برای وی خظر ساز شود. 2) سرنوشت جنین پس از فسخ قرارداد: دوره‌ی نگه‌داری جنین منجمد در روزی به اتمام می‌رسد. یا به علل دیگر از جمله خواست والدین یا عدم پرداخت هزینه‌های نگه‌داری، قرارداد نگه‌داری جنین منجمد فسخ می‌شود. حال باید برای سرنوشت این جنین‌ها تصمیم گرفت. این جنین‌ها سه سرنوشت را می‌توانند داشته باشند: استفاده در تحقیقات، می‌توان از این جنین‌ها در تحقیقات سلول‌های بنیادی، ژنتیک و جنین‌شناسی استفاده نمود؛ استفاده در آموزش جنین‌شناسان، که در آینده وظائفی در حیطه‌ی درمانی مانند سوراخ کردن دیواره جنین با لیزر (هچ کردن) یا بیوپسی جنین را انجام خواهند داد؛ اهدا به زوج نابارور دیگر، در عده‌ای از زوج‌های نابارور برای فرزند دار شدن روش دیگری بجز اهدای جنین وجود ندارد. بنابراین، استفاده درمانی این جنین‌ها می‌تواند اهدای به غیر باشد. قانون اهدای جنین نیز در سال 1382 به تصویب رسید و دستورالعمل آن در سال 1384 به مراکز ابلاغ گردید. هرچند به عقیده بسیاری این قانون نارسایی‌های بسیاری دارد و از بین بردن جنین‌ها: اگر صاحبان جنین‌های آزمایشگاهی اجازه استفاده در تحقیق یا اهدا به زوج نابارور دیگر را ندهند، به ناچار باید این جنین‌ها را از بین برد. 3) باروری پس از مرگ: بارها اتفاق می‌افتد که در حالی که زوج نابارور جنین‌های متعددی در تانک‌های نیتروژن مایع به حالت منجمد دارند و منتظر استفاده از آن‌ها برای خود هستند، ناگهان یکی از زوج یا زوجه از دنیا می‌رود و فرد باقی‌مانده برای فرزند دار شدن از جنین‌های خود مراجعه می‌کند. این اتفاق بیش‌تر در موارد فوت شوهر پدید می‌آید و مسائل احساسی مثل نیاز به داشتن یادگاری از متوفی برای والدین متوفی یا همسر وی و هم‌چنین مسائلی مثل ارث و میراث باعث این درخواست می‌شود. اما این نوع باروری از دیدگاه حقوق و اخلاق دارای مسائل و سوالات جدی است که تا زمان حل شدن آن‌ها نمی‌توان این روش را جایز دانست هرچند فتاوی روشنی وجود دارد که استفاده از این روش‌ها را مجاز می‌داند. 4) مالکیت جنین: هرچند مالیت جنین مورد توافق کامل نیست و نیز شخصیت جنین آزمایشگاهی نیز مورد مناقشه است، موضوع مهم‌تر اکنون این است که چه کسی می‌تواند برای جنین تصمیم بگیرد؟ آیا زوج به تنهایی، زوجه به تنهایی و آیا هردو به اتفاق می‌توانند این تصمیم را بگیرند. آیا امکان ارائه وکالت به دیگری وجود دارد؟ این مسائل وقتی پیچیده‌تر می‌شود که زندگی این زوج دستخوش مسائل دیگری نیز مانند اختلاف بین زن و شوهر یا طلاق شوند. در بسیاری از موارد به محض طلاق یکی از زوجین مراجعه کرده و درخواست از بین بردن سریع جنین‌ها را مطرح می‌کنند. 5) ازدواج مجدد شوهر: بر اساس قوانین اسلام و ایران چند همسری برای مرد جایز دانسته شده است. آیا شوهر می‌تواند از جنین‌های همسر اول برای حاملگی همسر دوم استفاده نماید؟ حال اصل مساله و وجود رضایت همسر اول هر دو مطرح می‌شود. 6) استفاده از جنین آزمایشگاهی جهت درمان ناباروری: ممکن است از زمان اقدام برای انجماد جنین تا زمان اقدام برای انتقال جنین مدت زمانی طول بکشد. لذا همواره برای استفاده از جنین‌ها به‌نظر نیاز به بررسی مجدد زوجین و ارائه‌ی رضایت‌نامه مجدد از هر دو زوجین است. 7) روشن بودن تعهدات اطراف قرارداد: تعهدات مرکز درمانی مانند بیمه کردن جنین‌ها در مقابل بلایای طبیعی، روشن بودن احتمال مرگ جنین‌ها پس از یخگشایی و عدم تعهد مرکز برای انتقال جنین‌ها تحت هر شرایطی و تعهدات زوجین درخواست کننده مانند پرداخت به موقع هزینه‌ها باید روشن و آشکار باشد. تکلیف مسوولیت مدنی مرکز در قبال نگه‌داری از جنین‌ها باید روشن شود.