مفهوم علیت در پارادایم های پزشکی

در این مقاله در پی آنیم تا مفهومی از مفاهیم بنیادی پزشکی را مورد بررسی و پ‍‍ژوهش فلسفی قرار دهیم. معمولاً هدف از چنین مطالعاتی که در حوزه ی مطالعات فلسفه ی پزشکی جای می گیرند، ایجاد تصوری واضح و متمایز از اصول فلسفی پزشکی است تا عمل پزشک را بر اساس درکی روشن از بنیادهای دانش خویش تنظیم کند. در این مقاله مفهوم علیت در پزشکی را با رویکرد فلسفی و تحلیل تاریخی مورد ارزیابی قرار می دهیم و در پی آن هستیم تا محوریت چنین مفهومی را در تصمیم گیری های بالینی به وضوح برسانیم. پزشکی به‌عنوان یک شاخه ی علمی دانشگاهی در پی فهم بیماری ها و کشف علت آن‌ها و رفع بیماری و برقراری سلامت فردی و اجتماعی است. به‌طور کلی، در عالم پزشکی با چهار الگوی کلی (پارادایم) و معادل با آن، چهار تعریف و رویکرد درباب مفهوم علیت مواجه ایم. هم‌چنین، متناظر با پارادایم های چهارگانه، با اندیشه های فلسفی فلاسفه ی مدرن از عقل گرایان و تجربه گرایان و فلاسفه ی پست مدرن مواجه هستیم. پارادایم بقراطی با نمایندگانی چون بقراط، ابن سینا و جالینوس، نخستین پارادایم در دانش پزشکی بود که تفکر واقع گرایانه و عقل گرایانه-ای را در باب مفهوم علیت پیش فرض می گرفت. پارادایم زیست پزشکی با رویکردی شبیه به موضع پوزیتیویست های منطقی علیت را مفهومی واقعی می داند که مصادیق آن نه از طریق عقل که از راه تجربه اثبات پذیر است. در درون این پارادایم رویکرد ابطال گرایانه ی مکتب انتقادی بالینی مورد توجه ویژه ای است که در آن علیت نه مفهومی واقعی و ضروری در خارج که مفهومی ذهنی و غیرقابل اثبات است که از طریق تجربه ی تداعی های مبتنی بر تقارن، تکرار و آمار به‌دست می آید. در پارادایم پست‌مدرن - هرمنوتیکی بحث از علیت علمی و مباحث زیستی و مکانیکی جای خود را به بحث اخلاقی در باب انسانی که دارای شان اخلاقی و فهمانی است می دهد و به این ترتیب بحث از علیت در حاشیه قرار گرفته و موضوعیت خود را از دست می دهد.