طاعون پارسی یا طاعون ابوچَفچیر (1772 – 1773 م): پیدایش و پیامدهای آن

بیماری‌های همه‌گیر، یکی از عوامل تهدیدکننده‌ی جوامع انسانی در گذشته بوده‌اند که از این میان، طاعون بیش از همه موجب مرگ‌ومیر فراوان شده است. بین سال‌های 1151تا1152ش/ 1772تا1773م. در عراق دوره‌ی عثمانی، طاعونی مشاهده شد که ضرباتی جبران‌ناپذیر را بر اقتصاد این نواحی وارد آورد و به «طاعون ابوچفچیر و ابوخنجر» مشهور شد. این طاعون در کشورهای کرانه‌ی خلیج فارس و جنوب ایران نیز گسترش پیدا کرد؛ ازاین‌رو، در اروپا به طاعون پارسی نیز شهرت یافت. هدف این نوشتار، بررسی اثرات این طاعون بر جوامع بشری و محدوده‌ی فراگیری آن از ابعاد مختلف است. شیوه‌ی مطالعه در این تحقیق، از نوع کتابخانه‌ای است. نگارنده با تکیه بر روش تاریخی، از رویکرد توصیفی‌تحلیلی بهره جسته است. این پژوهش، با بهره‌گیری از منابع فارسی و عربی و انگلیسی و با مراجعه به بانک‌های اطلاعاتی داخلی و بایگانی روزنامه‌های بریتانیا و آرشیو دیجیتال کشور قطر که از مهم‌ترین بایگانی‌های خارجی هستند، به انجام رسیده است. بر اساس یافته‌ها، میان‌رودان ازجمله کانون‌های مهم انتشار طاعون بوده و طاعون پارسی نیز در این منطقه شایع شده و به کشورهای همسایه نیز انتقال یافته است. نتایج تحقیق نشان داد، نخستین تکاپوهای استفاده از قرنطینه در ایران، در دوره‌ی کریم‌خان زند روی داده و برخی اقدامات پیشگیرانه برای اولین‌بار، در زمان شیوع این طاعون انجام شده است. تجارت‌های فرامنطقه‌ای و عبور کاروان‌های تجاری و زیارتی از این مناطق، بر شیوع این بیماری افزود. این طاعون، روابط سیاسی‌اقتصادی این مناطق با دیگر کشورها را دستخوش تحول کرد و بحران کاهش شدید جمعیت را در پی داشت.

persian plague or abu chafchir plague (1772-1773): its origin and consequences

epidemic diseases have historically posed significant threats to human societies, with the plague being one of one of the deadliest. between 1772 and 1773, an outbreak of plague, known as abu chafchir or abu khanjar, occurred in ottoman iraq, inflicting severe damage on the local economy. this outbreak spread throughout the persian gulf and southern iran; hence it was also referred to as the persian plague in european accounts. this study aimed to investigate the effects of this plague on human societies and its scope from various dimensions. the study was conducted using library-based and historical methods with a descriptive-analytical approach. persian, arabic, and english resources were extracted from domestic databases as well as the archives of british newspapers and the digital archive of qatar, as important foreign archives. the findings indicated that mesopotamia was one of the important centers for the outbreak of the plague, and the persian plague spread to neighboring countries from this region. the results also revealed that the initial attempts to implement quarantine measures in iran were made during the karimkhan zand dynasty and some preventive measures were taken for the first time in response to this plague. moreover, the transregional trades and movement of commercial and pilgrimage caravans in these areas increased the spread of this disease. this plague changed the political and economic relations of these regions with other countries and resulted in a dramatic population decline