ارزیابی عملکرد کارگروه‌ها و کمیته‌های اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی ایران: نتایج مطالعه مبتنی بر یک ابزار خودارزیابی

 فعالیت‌ پژوهشی کشورهای در حال توسعه در دو دهه‌ی گذشته افزایش یافته است. گسترش و تمرکززدایی کمیته‌های اخلاق، نیازمند ارزیابی عملکردی مناسب است. مطالعه‌ای مقطعی در سال 2023 میلادی با استفاده از چک لیست ابزار خودارزیابی کمیته‌های اخلاق در پژوهش بر روی کارگروه/کمیته‌های اخلاق در پژوهش کشور اجرا شد. چک لیست به فارسی ترجمه شد. براساس نظر متخصصین اخلاق در پژوهش و بر مبنای دستورالعمل مصوب نحوه‌ی تشکیل و عملکرد کارگروه/کمیته‌های اخلاق مورد بازنگری قرار گرفت. چک‌لیست الکترونیک، برای اعضای ارشد 269 کارگروه/کمیته اخلاق در پژوهش‌ ارسال شد. داده‌ها با نرم‌افزار spss مورد آنالیز قرار گرفت؛ میزان پاسخ‌دهی 83% بود. میانگین نمره‌ی کلی 25.173 ± 152.11 بود که 69.14% از حداکثر نمره کلی به‌دست آمد، اما در بخش ارزیابی مداوم (نظارت) و منابع کمیته، کم‌تر از 50% از نمره میانگین کسب شد. نمرات 138 کارگروه/کمیته اخلاق در محدوده‌ی عالی و 85 مورد در محدوده خوب قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین نمرات با میزان سابقه‌ی فعالیت، تعداد جلسات در ماه، وجود بودجه‌ی مصوب سالانه، وجود یک برنامه‌ی مدون مصوّب ارتقای کیفیت و دارا بودن کارکنان اداری مشخص ارتباط دارد. تکمیل ابزار خودارزیابی، علاوه بر آگاهی کارگروه وزارتی از نحوه‌ی عملکرد کارگروه/کمیته‌ها و توجه فردی هر کارگروه/کمیته‌ به استانداردهای لازم الاجرا، می‌تواند آگاهی از نقاط قوت و چالش‌ها را در سطح هر کمیته‌ افزایش دهد. بازنگری در دستورالعمل مصوب نحوه تشکیل و عملکرد کارگروه/کمیته‌های اخلاق توسط دبیرخانه کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش و تکرار مجدد خودارزیابی در آینده می‌تواند روند ارتقاء و بهبود عملکرد کمیته‌های اخلاق را تسهیل نماید.

evaluation of regional and institutional research ethics committees’ effectiveness in iran: results from a study using a self-assessment tool

the research activities of developing countries have increased over the last two decades. the expansion and decentralization of ethics committees necessitates appropriate performance evaluation. in 2023, a cross-sectional study was carried out on the iranian research ethics committees using the checklist called research ethics committee self-assessment tool. the checklist was translated into persian and revised based on the opinions of research ethics experts and the approved “regulation of establishment, grading, and description of duties for research ethics committees”. the electronic checklist was sent to the senior members of 269 research ethics committees. after gathering the data, it was analyzed using spss software. the response rate was 83%. the average overall score was 152.11 ± 25.173, or 69.14% of the maximum. the two sections (including continuing review (monitoring) and committee resources received less than 50% of the average score. the 138 research ethics committee scores were excellent and 85 committees were in the good range. the findings revealed that average scores are influenced by activity years, the number of monthly meetings, the presence of an approved annual budget, an approved quality improvement program, and having specific administrative staff. completing the self-evaluation tool can raise the national committee authorities’ awareness about the adherence of the research ethics committees to the imperative standards. it can also lead to each committee’s awareness of its strengths and challenges. revision of national regulations governing the establishment, grading, and description of committee duties and then future self-evaluation can facilitate upgrading and improving the performance of ethics committees.