پزشک در گردش؛ جستاری بر تاریخ ایجاد و گسترش سپاه بهداشت در ایران

پس از شهریور 1320 و پایان جنگ جهانی دوم، توجه حکومت پهلوی به روستاها معطوف شد و اجرای برنامه ی دوم عمرانی، برنامه های بهداشت و درمان روستایی را در پی داشت. با تشکیل سپاه بهداشت در سال 1343، به عنوان اصل هفتم انقلاب شاه و ملت، از همه ی پزشکان و داروسازان مشمول خدمت نظام وظیفه خواسته شد خدمات پزشکی بهداشتی را در مناطق روستایی کشور عهده دار شوند. مقاله ی حاضر با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای، با روش پژوهش های تاریخی، به شیوه ی توصیفی تحلیلی، پاسخ گوی این سوال است: سپاه بهداشت در ایران، نتیجه ی عملکردی بومی بود یا ذیل برنامه های عمرانی دولت پهلوی دوم، با توصیه های آمریکا در حمایت از کشورهای جهان سوم اجرا شد؟ نتایج پژوهش، حکایت از این دارد که صبغه ی تاریخی و مصادیق تاییدکننده ی اهتمام به معاینه ی بیماران و درمان آن ها، ریشه در گذشته های تاریخی ایران دارد. ایجاد سپاه بهداشت و پذیرش آن از سوی روستاییان، به دلیل ماهیت بومی و ایرانی آن، در حافظه ی تاریخی ایرانیان قابل پذیرش بود؛ هرچند که این رویداد، در فرایند تعاملات بین المللی و سیاست های توسعه ای کشور، مقارن اصلاحات حکومت، همراه با بهره مندی از فرصت های حمایتی آمریکا و در چهارچوب اصول انقلاب سفید در ایران گسترش یافت و به فعالیتی وسیع انجامید؛ امری که به عنوان مدعای مقاله ی حاضر، عملکرد بومی این اقدام را تبیین می کند.

doctor in circulation; a study on the historical background of the establishment and expansion of the health corps in iran

after september 1931 and the end of world war ii, the pahlavi government turned its attention to the villages and the implementation of the second development plan, followed by rural health programs. with the formation of the health corps in 1954, as the seventh principle of the shah and the nation revolution, all physicians and pharmacists in the service of the conscription system were asked to take charge of medical-health services in rural areas of the country.the present article uses archival documents and library resources in a descriptive-analytical manner to answer the question: was the health corps in iran a result of indigenous action or the result of the second pahlavi government’s development plans with us recommendations in support of third world countries? the results of the research indicate that the historical nature and examples confirming the patient’s defiance and their treatment were rooted in the historical past of iran. the creation of the health corps and its acceptance by the villagers, due to its indigenous and iranian nature, was acceptable in the historical memory of iranians. however, the process of international interactions and the development policies of the country and the government’s reform, along with taking advantage of us support opportunities, expanded within the framework of the principles of the white revolution in iran and led to extensive activity. this, as the present article claims, explains the indigenous practice of this measure.