ضرورت‌های نظارت اخلاقی بر وضعیت کار با حیوانات آزمایشگاهی در کشور

مقدمه و هدف: امروزه ساختارهای قانونی برای نظارت اخلاقی بر تحقیقات حیوانات آزمایشگاهی در بسیاری از کشورها شکل گرفته‌اند. فرضیه پژوهش حاضر این بود که چنین ساختارهایی در کشورمان به‌خوبی توسعه نیافته، لذا هدف پژوهش حاضر این است که ضرورت نظارت اخلاقی بر تحقیقات حیوانی را از دو رویکرد اخلاق علمی و اخلاق دینی بررسی نماید.مواد و روش‌ها: پایگاه‌های نمایه sid و pubmed برای یافت مستندات مربوط به قوانین و شرایط کار با حیوانات آزمایشگاهی در کشور جست‌وجو شد. مستندات مرتبط غربال شده و به مطالعه و فیش‌برداری از آن‌ها اقدام گردید. روش‌های نظارت اخلاقی بر کار با حیوانات آزمایشگاهی در چند کشور نمونه بررسی شد. قوانین و روش نظارت بر کار با حیوانات آزمایشگاهی در کشورمان با کشورهای منتخب مقایسه شد و پس از اطمینان از صحت فرضیه اول پژوهش، مبانی علمی و اخلاق دینی در کار با حیوانات آزمایشگاهی ارایه شدند. نتایج: در بررسی پایگاه sid و pubmed تعداد 26 مقاله یافت شد که پس از غربالگری، 12 مقاله وارد مطالعه شدند. دو مقاله مندرج در پایگاه pubmed عمدتاً به انتشار نتایج اقدامات پژوهشگران کشور در ایجاد و توسعه قوانین نظارت بر تحقیقات حیوانی پرداخته بودند. موضوع سایر مقالات به دو دسته تقسیم شد: 1. حقوق و وضعیت رفاه حیوانات آزمایشگاهی؛ 2. تدوین کدهای کار با حیوانات آزمایشگاهی. در مقالات گروه 1 تناقضاتی بین نتایج پژوهش‌های مختلف در رابطه با وضعیت رفاه حیوانات آزمایشگاهی دیده شد. در مقالات گروه 2 کدهای اخلاقی ارزشمندی برای کار با حیوانات آزمایشگاهی ارایه شده است، لیکن کدهای مذکور فاقد پشتوانه اجرایی قانونی یافته شد و مطابق نتایج سایر پژوهش‌ها، مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته بود. مقایسه نتایج فوق با وضعیت نظارت بر کار با حیوانات آزمایشگاهی در چند کشور منتخب دلالت بر صحت فرضیه اول پژوهش حاضر داشته، و به‌نظر رسید که نظارت اخلاقی بر تحقیقات حیوانی در کشور حسب استانداردهای بین‌المللی توسعه نیافته است. متعاقباً مبانی علمی در سه بخش جایگزینی، کاهش و بهینه‌سازی کار با حیوانات آزمایشگاهی و مبانی اخلاق دینی حسب اصول رعایت حقوق پایه حیوانات، پرهیز از رنج بیهوده برای حیوانات، و پرهیز از کشتن بیهوده حیوانات ارایه گردیدند.نتیجه‌گیری: با وجود تدوین کدهای کار با حیوانات آزمایشگاهی در کشور، پشتوانه قانونی مناسب برای اجرای آن‌ها وجود ندارد. با عنایت به اصول علمی و اخلاق دینی، لازم است موضوع قانونمندشدن نظارت اخلاقی بر کار با حیوانات آزمایشگاهی مورد توجه جدّی قرار گیرد.