تحلیل «علت مُعدّه» و لوازم وجودی معرفتی آن

نظام هستی را می‌توان در قالب دو سلسله طولی و عرضیِ علت‌ها، تبیین کرد. علت‌های چهارگانه فاعلی، غایی، مادی و صوری، در ایجاد شیء موثر بوده و از این‌رو، «وجوب و وجودِ» معلول در سلسله طولی علت‌ها، نسبتی ضروری و ذاتی با «وجوب و وجودِ» علت خود دارد. علت اعدادی در برابر علت‌های حقیقی (موثر) قرار داشته و تنها در سلسله‌ای عرضی که ویژه عالَم ماده و حوادث زمانی مترتب بر یکدیگر است، واقع می‌گردد. علت مُعدّه، امر سابقِ هر حادثه زمانی است که با حمل امکان استعدادی امر لاحق، تنها در تعین فرد ماهیّت موثر بوده و از این‌رو نقشی در «ایجاد» امر لاحق ندارد. انحصار سخن از علت‌های اعدادی در مقوله حرکات، سبب می‌شود که علت‌های معدّه، اموری نامتناهی و غیر مجتمع‌الوجود باشند. از سوی دیگر، از آنجا که علت معدّه، موجِد امر لاحق نبوده و تناسب ذاتی با آن ندارد، علم به علت معدّه (امر سابق)، سبب علم ضروری به معلول (امر لاحق) نیز نمی‌گردد.