بررسی انتقادی گونه‌شناسی تعاریف دین

هر پژوهشی در قلمرو دین ـ چه فلسفی و چه غیر آن ـ بر تعریف ویژه‌ای از دین استوار است. درباره ممکن یا ناممکن بودن ارائه تعریفی جامع و مانع از دین، به گونه‌ای که همه‌ ادیان را در بر گیرد و شامل غیر دین نشود، باید گفت که چالش فراوانیِ دین و مشکلات بسیار دیگر، راه را برای ارائه تعریفی که جامع همه ادیان و مانع غیر دین باشد، دشوار کرده است. همراه با علمی شدن مطالعات دینی در غرب، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، متکلمان و فیلسوفان دین، هر کدام از نگاه خویش برای دین، تعریفی ارائه دادند که مباحث خود را پیرامون دین مورد نظر پیش ببرند. بسیاری از آنان در تعاریف خود دچار یک‌جانبه‌نگری، تحویل بردن دین و فروکاستن آن به بُعد روانی، اخلاقی یا اجتماعی آن شدند و با فراموش کردن اجزای بنیادی دین، اساس دین را تنها به یکی از پیام‌ها یا کارکردهای اجتماعی، اخلاقی و یا روانی دین فروکاسته و ذات و ماهیت دین را بر اساس آن تعریف کرده‌اند که در بررسی‌های بی‌طرفانه فلسفی، تعاریف کاملی برای دین به شمار نمی‌آیند. در این مقاله پس از ارائه دسته‌بندی مناسب از تعریف‌های ارائه شده، به نقد و بررسی و میزان جامعیت و سایر شروط این تعریف‌ها پرداخته و نظریه‌ای را که به واقع نزدیک‌تر است نیز ارائه دادیم.