معاد جسمانی در اضحویّه ابن‌سینا

باور پرآوازه ابن‌سینا درباره معاد آن است که معاد هم روحانی است و هم جسمانی امّا او در رساله اَضحویّه، آشکارا معاد جسمانی را نادرست شمرده و در ردّ آن به استدلال پرداخته است. در این مقاله که به گزارش، تحلیل و نقد سخنان ابن‌سینا در بیان این دیدگاه و نیز ربط و نسبت آن با دیدگاه رایج او اختصاص دارد، روشن شده است که دلایل ابن‌سینا برای انکار معاد جسمانی ناتمام بوده و امکان این معاد را ردّ نمی‌کند. از این‌رو، با توجّه به نصوص فراوانِ تاویل‌ناپذیر قرآن و روایات، از پذیرش معاد جسمانی گزیری نیست. البته داوری درباره ارتباط این دیدگاه با دیدگاه رایج او و اینکه دیدگاه نهایی او چیست، آسان نیست امّا می‌توان گفت که وی در آثار بعدی خود از شدّت مخالفت با معاد جسمانی کاسته و حتی در پاره‌ای از آنها، به پذیرفتنی بودن آن اعتراف کرده است.